دریافت که هرآنچه در دنيا هست، ابزاري براي اين آزمون تلقی می‌شود؛ ازاين‌رو دنيا به انواع استعدادها، نعمتها و زينتها تجهیز شده است تا آدمي در بهره‌وري از آنها آزموده شود.
در اين ميان تعامل انسان با دنيا، با توجه به نوع اختيار و انتخاب انسان، از دو حال خارج نيست؛ يا مسير شکر را برميگزيند، يا کفر را که آيه (إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً):۱ «ما راه هدایت را به او نمایاندیم، يا سپاس‌گزار خواهد بود و يا ناسپاس». به این نکته تصريح دارد. البته در هر دو حالت، بايد توجه داشت که تمکين طبيعت از عملکرد انساني، همگي به لطف و تسخير خداوند بوده و خدا بر تمام هستي که انسان جزئي از آن است، سيطره و احاطه کامل دارد و شايسته است که انسان مطابق نظام احسن هستي، دارای عملکردي احسن باشد؛۲ هرچند درهرصورت رفتار او زير ذره‌بين الهی بوده و مطابق آن، پاداش داده خواهد شد: (وَ خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ بِالْحَقِّ وَ لِتُجْزی كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ):۳ «و خدا آسمان‌ها و زمين را به حقّ آفريده است و تا هركس به موجب آنچه به‌دست آورده پاداش يابد و آنان مورد ستم قرار نخواهند گرفت».
دوم. آزمون، ابزار نه هدف: فعل‌های «لِيَبلُوَكُم» و «لِنَبْلُوَهُمْ» در آيات ياد شده از ماده «بلاء و ابتلاء» بوده و به معنای آزمايش هستند؛ آزمايش‌های الهی برای كشف حال و پیبردن به وضع درونی و روحی و
