فصل سوم: آفرينشی هدفمند

(الَّذي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أيُّكُمْ أحْسَنُ عَمَلاً)

(وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبينَ)^۱

اشاره

شناخت ابعاد گوناگون هدف آفرینش و حيات انساني، امري مهم و تأثيرگذار در روابط انسان با خود و ديگران است؛ انديشه، فرهنگ و تمدن، معماري، هنر و ... از نوع هدف زندگي انسان تأثیر جدي پذیرفته و رشد و کمال‌گرايي انسان، همسو با چنین هدفی تنظيم ميشود. هدفِ حيات به‌سان چتري است که همیشه و همه‌جا با انسان بوده و در چگونگي نگرش، منش و عملکرد او تأثیرگذار است؛ ازاين‌رو تلاش براي کشف و تعييين هدف واقعي از آفرينش انسان و برنامه‌ريزي براي

رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ)^۱ اين احتمال با معنای آيه مناسب‏تر است؛ چرا که غرض از آيه مورد بحث بيان ویژگی‌هایی است كه خداوند به خاطر آن آدمی را تكريم نموده و بر بسياری از موجودات اين عالم برتری داده است؛ موجودات مزبور ـ تا آنجا كه ما سراغ داريم ـ حيوان و جن هستند؛ و اما درباره ملائكه باید گفت از آنجا كه موجوداتی مادی نبوده و تحت نظام حاكم بر عالم ماده قرار ندارند نمی‏توان آنها را نيز مشمول آيه دانست. ازاین‌رو معنای آيه چنین خواهد بود كه ما بنی‌آدم را بر بسياری از مخلوقات خود كه حيوان و جن هستند برتری داديم؛ اما دیگر موجودات (ملائکه) كه در مقابل کلمه «کثیر» (بسیار) قرار دارند، خارج از محل گفتارند؛ زيرا آنها موجوداتی نوری و غيرمادی بوده و در نظام جاری اين عالم نمی‌گنجند؛ بنابراین آیه شريفه هرچند در باره انسان است؛ ولی انسان را از اين نظر مورد بحث قرار می‌دهد كه يكی از موجودات عالم مادی بوده که خداوند او را به نعمت‌هايی نفسی و اضافی تكريم كرده است.^۲

در جمع‌بندی ابعاد احسن بودن آفرینش انسان می‌توان گفت که هر دو بُعد جسمی و روانی انسان دارای ویژگی‌های انحصاری است که وجود انسانی را در مقایسه با دیگر موجودات برتری داده است. مفسران نیز هر کدام، به یک ویژگی یا ویژگی‌های یک بُعد از وجود آدمی توجه داشته‌اند؛ ازاین‌رو شاهد تنوع دیدگاه‌ها در تبیین نمودهای احسن بودن آفرینش انسان هستیم و اختلافی نیز بین دیدگاه‌ها وجود ندارد.