رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی‏ كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلاً)^۱ از کرامت و فضيلتی که به انسان بخشیده، خبر می‌دهد. ميان تکريم و تفضيل در اين آيه تفاوت وجود دارد؛ در بيان اين تفاوت مرحوم طبرسي معتقد است که واژه «كرمنا» تنها به معنای انعام است، بی‌آنکه نگاهی به برتری انسان نسبت به ساير موجودات داشته باشد؛ ولی «تفضيل» نظر به برتری دارد، و اگر دومی را نمی‏گفت، چنین اشاره‌ای قابل درک نبود؛ گروهی نیز معتقدند كه تكريم، تنها شامل نعمت‏های دنيا می‏شود، و تفضيل مربوط به نعمتهای آخرت است؛ همچنین از نگاه بعضی ديگر، «تكريم» آن دسته از نعمت‌هایی است كه مصحح و مجوز تكليف شده و «تفضيل» نعمت تكليف (دين) است كه به وسيله آن آدمی به منازل و رتبه‏های والا می‏رسد.^۲

علامه طباطبائی نيز با تفصيل و دقتي خاص آيه یاد شده را تفسير کرده‌اند؛ از نگاه ایشان صرف‌نظر از كرامت‌های خاص و فضائل روحی و معنوی كه خداوند به گروهی اختصاص داده، مراد از آيه، بيان حال جنس بشر است؛ بنابراين آيه ناظر به مشركان، كفار و فاسقان است؛ چون در غیر این ‌صورت، اگر مقصود از آن انسان‏های خوب و مطيع باشد معنای امتنان و عتاب نادرست خواهد بود. بنابراین، مقصود از تكريم در آیه (وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ) اختصاص دادن به عنايت و شرافت دادن به خصوصيتی است كه در ديگران وجود نداشته باشد و با همين ویژگی معنای «تكريم» با «تفضيل» تفاوت می‌یابد؛ زیرا تكريم معنايی نفسی بوده

عقلانيت، تکليف و رستاخيز

از دیدگاه برخی از مفسران، اعطای عقل به انسان، نمود آفرینش احسن اوست؛ در این نگاه، خداوند در هيچ‌یک از مراحل خلقت پيشين انسان از تعبير «تبارک‌الله» جز در مرحله پاياني آفرينش وي يعني اعطاي عقل استفاده نکرده است و اين نشان مي‌دهد که کاربرد چنین تعبیری تنها به پاس اعطاي اين فضيلت بوده است.^۱ جمله (ثُمَّ أنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ) نیز اشاره به راز تمايز انسان از ديگر گونه‌های حيوانی به خاطر برخورداری از تکامل عقلانی در اوست؛ داشتن تکليف و اختصاص يافتن رستاخيز پس از مرگ به انسان براي حسابرسي اعمال نیز از دیگر موارد این تمایز است.^۲

کرامت و فضيلت انسان

کرامت و فضیلت اعطا شده به انسان از سوی خداوند، او را در هستی ممتاز، و شایسته برخورداری از عنوان «آفریده احسن» نموده است.

چنان‌که در آيات قرآن آمده است، کرامت، ويژگي ذاتي خداوند بوده و هماره ربوبيت کريمانه از آن «الله» بيان شده است،^۳ با اين‌حال خداوند به انسان نيز کرامت بخشيده و با آن او را بر ديگر آفریدگان برتري داده است.^۴ قرآن در آيه (وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ