203
انسان در تراز قرآن

نفس، انسان دچار دنياگرایی شده و آخرت را به فراموشي ميسپارد و بی‌تردید، جايگاه چنين کسي دوزخ خواهد بود.

برابر اين آيات، بیمناک نبودن از خداوند و هواپرستيِ نفس، دو عامل طغيانگري نفس هستند: عبارت «مَن طَغَی» به فساد عقيدتی انسان اشاره می‏كند؛ زيرا طغيان، ناشی از خودبزرگ‌بينی است و خود‌بزرگ‌بينی از نداشتن معرفة الله ناشی می‌شود؛ كسی كه خدا را به عظمت بشناسد، خود را بسيار كوچك و ناتوان یافته و هیچ‌گاه پا از مسیر عبودیت فراتر نمی‌نهد؛ همچنین گزاره «وَ ءَاثَرَ الحْيَوةَ الدُّنْيَا» اشاره به فساد عملی آنهاست؛ چرا كه طغيان سبب می‏شود كه انسان لذت‌های زودگذر دنيا و زرق‌وبرق آن را بالاترين ارزش به شمار آورده و آن را بر همه چيز مقدم بداند؛ اين دو در حقيقت علت و معلول يكديگرند؛ طغيان و فساد عقيده، سرچشمه فساد عمل و ترجيح زندگی ناپايدار دنيا بر همه‌چيز بوده و سرانجام اين دو، آتش سوزان دوزخ است.

علی علیه السلام در حديثی پیرامون سرنوشت طغیان‌گران می‏فرمايد: «و من طغی ضل علی عمل بلا حجة: كسی كه طغيان كند گمراه می‏شود و دست به اعمالی می‏زند كه هيچ دليلی برای آن ندارد»؛ و اين ناشی از همان خودبزرگ‌بينی است كه انسان تمايلات خويش را بدون هيچ دليل منطقی می‏پذيرد و برای آن ارج قائل است.۱

با بررسی آيات پیش‌گفته همچنین می‌توان به وجود نوعی تقابل دست یافت؛ زیرا با توجه به اینکه دو طایفه یاد شده به حسب حالی كه دارند، مقابل يكديگر قرار می‌گیرند، قهرا وصفی كه برای هريك از آنها

1.. تفسیر نمونه، ج‏۲۶، ص۱۰۶ ـ ۱۰۷.


انسان در تراز قرآن
202

مراد از طغيان نفس، تجاوز از حدود و عصيان در مقابل اوامر الهی است؛ این سرپیچی و طغیان،۱ گستره وسيعي از حيات انساني را در عقيده و رفتار گرفته و توازن فکري، استقامت در حرکت و حس مسؤوليت را از او سلب مي‌کند؛۲ غايت طغيان، اختلال در ضوابط ادراک حق و سلوک عادلانه و ميرايي حق است، به گونه‌اي که انسان خود را محور هستي تلقي مي‌کند؛ اين امر ناشي از معرفت نداشتن نسبت به خداوند و جهل به مسئولیت انساني است که زندگي حيواني مبتني بر خواسته‌هاي نفساني را جايگزين حيات اصيل انساني مي‌کند؛۳ نفس طغيانگر، حرام را بر حلال ترجيح داده و در لذت‌ها و شهوت‌ها غوطه‌ور مي‌شود؛۴ نمونه قرآني جرثومه طغيان، نفس فرعون است که خداوند به موسي علیه السلام دستور داد تا با وي به مبارزه بپردازد؛۵ از بررسي عملکرد فرعون در قرآن مي‌توان به الگوي زندگي مبتني بر طغيان نفس دست‌ يافت و آن را آينه تصحيح رفتار خويش قرار داد.

آسيب طغيان نفس و آثار آن به‌خوبي در این آيات (فَأمَّا مَن طَغَی‏ وَ ءَاثَرَ الحَْيَوةَ الدُّنْيَا فَإِنَّ الجَْحِيمَ هِی الْمَأْوَی‏ وَ أمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الهَْوَی‏ فَإِنَّ الجَْنَّةَ هِی الْمَأْوَی)۶ بيان گردیده است: در اثر طغيان

1.. الجديد في تفسير القرآن المجيد، ج‏۷، ص۳۱۲.

2.. تفسیر من وحی القرآن، ج‏۲۴، ص۴۷.

3.. الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج‏۳۰، ص۹۵.

4.. تفسیر من وحی القرآن، ج‏۲۴، ص: ۴۷ ـ ۴۸.

5. . طه: ۲۴: (اذْهَبْ إِلى‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى)‏؛ طه، ۴۳: (اذْهَبا إِلى‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى).

6.. نازعات: ۳۷ ـ ۴۱: «اما هر كه طغيان كرد، و زندگى پستِ دنيا را برگزيد، پس جايگاه او همان آتش است؛ و اما كسى كه از ايستادن در برابر پروردگارش هراسيد، و نفس [خود] را از هوس باز داشت، پس جايگاه او همان بهشت است».

  • نام منبع :
    انسان در تراز قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
    شمارگان :
    1000
تعداد بازدید : 5692
صفحه از 212
پرینت  ارسال به