آسمان و زمين

از منظر آيه (أ لَمْ تَرَ أنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَن فی السَّمَاوَاتِ وَ مَن فی الْأرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الجْبَالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَابُّ وَ كَثِيرٌ مِّنَ النَّاسِ وَ كَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ وَ مَن يُهنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّكْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ)^۱ تمام هستي به استثناي برخي از انسان‌ها، پيوسته برای خداوند سجده می‌کنند؛ نيكوترين وجه معناشناسي سجود در اين آيه، مطيع بودن موجودات نسبت به خداوند است؛ همچنین آیاتی چون (ثُمَّ اسْتَوی‏ إِلَی السَّماءِ وَ هِيَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أوْ كَرْهاً قالَتا أتَيْنا طائِعينَ)^۲، (بَديعُ السَّماواتِ وَ الْأرْضِ وَ إِذا قَضی‏ أمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ)^۳، (ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَهِيَ كَالْحِجارَةِ أوْ أشَدُّ قَسْوَةً وَ إِنَّ مِنَ الْحِجارَةِ لَما يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأنْهارُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْماءُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ)^۴، (تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَ الْأرْضُ وَ مَنْ فيهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ الّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُمْ إِنَّهُ كانَ حَليماً غَفُوراً)^۵، (فَفَهَّمْناها

یاد شده از سجده، مطلقا در مورد غير خدا روا نيست.^۱ همچنين سجده در آيه (أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ)^۲ از نوع خضوع و تواضع، معنا شده است.^۳

دوم. گونه دیگر، سجده تحيت و تكريم است، بدون ابراز اعتقاد به الوهيت؛ همانند سجده فرشتگان بر آدم علیه السلام و سجده يعقوب و فرزندانش به يوسف:؛ اين گونه از سجده از نگاه بیشتر اندیشمندان اسلامی تا عهد بعثت حضرت محمد صلی الله علیه و آله مباح بود^۴ و اصحاب ايشان با مشاهده سجده درخت و شتر براي پيامبر صلی الله علیه و آله با خود گفتند كه ما براي سجده آن حضرت اولي هستيم و پيامبر در پاسخ آنان فرمود كه سجده جز براي خداوند جایز نیست و در پی آن از سجده براي بشر نهي كرده و مصافحه را جایگزین آن نمودند؛^۵ سجده به معناي تحيت در برخي از آيات به‌كار رفته است؛ مانند (خَرُّواْ لَهُ سُجَّدًا)^۶؛^۷ ماده «خرّ» در اين آيه به معناي مرور است، نه سقوط و افتادن.

ستایشگران

در نگرش قرآنی، ستایش خداوند اختصاصی به انسان نداشته و تمام هستی، پیوسته به زبانی و حالی به ستایش خداوند مشغول هستند.