در فرهنگ قرآني، گاه سجده برابرنهاد قرآني واژه «صلاة» بوده و در آياتي مراد از سجده را همان نماز گفتهاند؛ این واژه در متون روايي هم به عنوان جايگزين صلاة به كار رفته است؛^۱ چرا كه ویژگی عبادی بودن نماز، به دلیل وجود سجده در آن است؛ ازاين‌رو به مكان‌هاي برگزاري نماز در عرف مسلمانان يا به هر محل عبادت،^۲ مسجِد اطلاق ميشود؛ گاه به پرستشگاه ملل پیشین نيز مسجد اطلاق شده است؛^۳ همانند آیه (فَقالُوا ابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْياناً رَبُّهُمْ أعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذينَ غَلَبُوا عَلی‏ أمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً).^۴

معناشناسی

«سَجده» از ريشه «س ـ ج ـ د» بوده و در لغت به معناي خم شدن، پايين آمدن يا آوردن سر، بدون قرار دادن پيشاني بر زمين^۵ و زدن پا بر زمين به‌کار رفته است؛ برخي از واژه‌شناسان اصل آن را انحنا و ميل به قصد تعظيم دانسته و هر گونه انحنایی را نسبت به شيء يا شخصي در صورتی که با قصد تعظيم آن همراه باشد «ساجد» گفته‌اند؛^۶ ازاين‌رو در معاني سجده، فروتني، بر زمين نهادن پيشاني به قصد تعظيم و تكريم در كاربرد براي انسان نيز آمده است.^۷

سجده، نماد ستایش خداوند

در فرهنگ اسلامی، «سجده» بهترین نمود و بروز ستایش خداوند و نشانگر کرنش راستین در بارگاه ربوبی و خود، نمادی از تحقق ایمان به الله به عنوان پروردگار هستی در جان و دل مؤمنان است؛ آيه (وَيَخِرُّونَ لِلأذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا)^۱ اشاره به چنین مؤمنانی است که خداوند گریستن آنان را در حال سجده بازگو کرده و می‌ستاید؛ این کرنش آگاهانه و توامان با شوق نسبت به خداوند، تنها به انسان اختصاص ندارد؛ آفریدگان دیگر نیز به نوعی خاص، ستایشگران خداوند هستند.

به لحاظ تاریخی، سجده از نمادهای اسلامي است؛ اهميت سجده در اسلام تا آنجاست که حضرت محمد صلی الله علیه و آله در برابر خواسته مشركان ثقيف كه از شرايط سه‌گانه بیعت آنان با پيامبر اين بود كه در نماز سجده نگذارند، ضمن رد اين شرط فرمودند: «ديني كه ركوع و سجده نداشته باشد خيري در آن نيست».^۲

سجده در قرآن

واژه «سجده» به همراه مشتقات آن نزديك صد بار در قرآن به‌كار رفته است؛ البته در چهار آيه نیز واژه «خرّ» در معناي سجده جايگزين آن شده است؛^۳ سجده همچنین نام سوره‌اي از قرآن است و نام ديگر سوره «فصّلت» نيز هست.