منع قهري، منع عقلي، منع شرعي تسخير الهی يا سلطه شخص لازم‌الاطاعه باشد؛^۱ ازاین‌رو، ممکن است متعلق حرام، امري تكليفي، غيرتكليفي، تكويني و یا قهري باشد.^۲

در امكان تعلق حكم حرمت به اعيان اشياء و ذوات شخصيه، واژه‌شناسان اختلاف‌نظر دارند؛ برخي از آنان بر اين باورند كه اعيان و افعال، به‌طور يكسان و به گونه‌ای حقيقي، از شايستگي توصيف به حليت و حرمت برخوردارند؛ از‌این‌رو متعلق حرام گاه فعل است و گاه عين.^۳ در این رویکرد معناشناختي، «فعل حرام» فعلي است كه تحصيل و اكتساب آن ممنوع است؛^۴ و «عين حرام»، به ذات يا شیئی گفته می‌شود كه تصرف و انتفاع از آن ممنوع باشد.^۵ در مقابل رویکرد پیش‌گفته، معاني شرعيه (مانند حرمت و حليت)، از صفات اعيان نبوده و وصف ذات موصوف قرار نميگيرند؛ براي مثال، در اين ديدگاه، گزاره «شراب حرام است» به اين معنا نيست كه ذات شراب حرمت دارد، بلكه حرمت در اين گزاره به «نوشيدن شراب»، در سخن شارع تعلق گرفته است؛^۶ از نگاه طرفداران این ديدگاه، تحريم از صفات اعيان نيست و «اعيان»، مورد تحريم و تحليل قرار نميگيرند و تنها «تکاليف» امر و نهي به «افعال» مکلفان تعلق می‌گیرد^۷ و در صورت اضافه شدن حکم به

مرزها و ارتکاب این ممنوعیتها برحذر داشته است. شاید برای علاقمندان به مطالعات قرآنی، پرسش‌هایی در باره چرایی این مرزها و دلایل وجود آنها در مسیر حیات انسانی مطرح باشد که با مطالعه این فصل میتوان به آنها پاسخی درخور داد.

حرام؛ مرزهای شریعت

حرام، تعبیری متداول و رایج برای اشاره به مرزهای شریعت در ادبیات قرآنی و اسلامی است و در عرف جامعه اسلامی نیز اصطلاحی فراگیر در این معنا به‌شمار می‌رود؛ چنان که دین‌داران برای اشاره به محدودیت و ممنوعیت‌های شرعی در موارد گوناگون از این اصطلاح استفاده می‌کنند؛ البته تعبیر قرآنیِ حدود الهی نیز بدان اشاره دارد؛ هر چند حدود یاد شده اختصاصی به حرامها ندارند.

هدف فصل حاضر بازشناسی مفهوم حرام، خاستگاه و گستره آن در منطق قرآنی با هدف ارائه نظریه قرآنی در این باره است.

معناشناسی حرام

«حرمت» در لغت از ريشه «حِرم» و برگرفته از ماده «ح رَ مَ» به معناي «منع» است.^۱ «حَرام» بر وزن فَعال از همين ماده، به رفتار يا چیزی گفته ميشود كه حكم حرمت بدان تعلق یافته و انجام آن ممنوع باشد؛^۲ «حلال» نیز ضد حرام است.^۳ خاستگاه ممنوعيتِ فعل حرام ممكن است