در آنچه ایجاد می‌کند یا از بین می‌برد و آنچه می‌بخشد یا منع می‌کند، ظلمی به او نسبت داده نمی‌شود. اگر ببخشد از روی فضل بخشیده و اگر منع کند از عدالتش منع کرده است و خداوند ‌درباره فعلش مورد سؤال قرار نمی‌گیرد.^۱ این باورِ اهل حدیث را شهرستانی چنین گزارش کرده است:

۰.ان اللّه تعالی عدل فی أفعاله بمعنی أنه متصرف فی مُلکه و مِلکه، یفعل ما یشاء و یحکم ما یرید. ^۲؛ خداوند در افعالش عادل است، به معنای اینکه او در دارایی و سلطنت خویش تصرف می‌کند، هر چه بخواهد انجام می‌دهد و هر گونه بخواهد حکم می‌فرماید.

در مقابل، امامیه و معتزله انتساب برخی افعال را به خداوند روا نمی‌دانستند و باور داشتند از آنجا که خداوند عادل است، پاره‌ای از امور را که به عنوان ظلم و فعلِ قبیح شناخته می‌شود، نمی‌توان به خداوند نسبت داد. شهرستانی تعریف عدل از نگاه معتزله را چنین گزارش کرده است:

۰.عدل عبارت است از آنچه عقل به مقتضای حکمت روا بدارد و آن ایجاد فعل است به شکل صحیح و موافق با مصلحت.^۳

در نگاه عقل‌گرایان، تنزیه خداوند از فعل قبیح به عنوان اصلی حاکم در عقاید تلقی می‌شد. نتیجه این باور که مورد اتفاق معتزله بود، دیدگاه مشهور معتزله در نفی قدر و اعتقاد به حریت و آزادی اراده انسان بود.^۴

معتزلیان، عدل را وصفی از اوصاف فعل می‌دانستند؛^۵ اما این وصف به معنای

می‌شمردند؛ اما تفسیر ایشان از عدل الهی کاملاً متفاوت بود. محمدبن حسین آجری از نام آوران اصحاب حدیث در سده چهارم، در عین تنزیه خداوند از ظلم و اقرار به ظالم نبودن خداوند، ظلم را چنین تفسیر می‌کند:

۰.آنچه اراده کند در خلقش انجام می‌دهد، به ایشان ظلم نمی‌کند و پروردگار ما بزرگ تر از آن است که به او ظلم نسبت داده شود. کسی ظلم می‌کند که در غیر ملک و سرمایه خود تصرف کند در حالیکه همه آنچه در آسمان‌ها و زمین و ما بین آنهاست از آن اوست.^۱

طبق این تفسیر، خداوند هر فعلی انجام دهد عدل است، چون ما سوی اللّه همه ملک خداست و تصرف در ملک به هر شکلی ظلم حساب نمی‌شود. وی با همین مضمون روایتی از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله نقل نموده که فرمود: «اگر خداوند همه اهل آسمان و زمین را عذاب کند، به ایشان ظلم نکرده است».^۲

بربهاری - از دیگر رجال نامیِ اصحاب حدیث در سده سوم و چهارم - نیز همه افعال خداوند را عدل معرفی کرده است. به اعتقاد وی اینکه خداوند گروهی را بر گروه دیگر در دین و دنیا برتری داده، عین عدل است. خداوند فضلش را به هر کس بخواهد می‌دهد و از هر کس بخواهد دریغ می‌کند و کسی که بگوید فضل خدا بر همه یکسان است، اهل بدعت شناخته می‌شود.^۳ از آنجا که همه عالم ملک خداست، هیچ‌گاه خداوند متصف به ظلم نمی‌شود و هرگونه اراده کند، عمل می‌کند.

پس همه چیز ملک اوست و خود هرگونه که بخواهد در آن تصرف می‌کند، پس