در گزارشی که شیخ صدوق به طریق خود از اصبغ بن نباته از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل کرده، این ارتباط به زیبایی بیان شده است؛ خداوند به داوود نبی علیه السلام وحی کرد که:

۰.ای داوود! تو اراده می‌کنی و خواستی داری و من هم اراده می‌کنم، ولی واقع نخواهد شد مگر آنچه من اراده کرده باشم. اگر تو در برابر اراده من تسلیم شوی، آنچه اراده و خواست توست به تو عطا می‌کنم و اگر تسلیم نشوی، تو را در آنچه خواسته‌ای به مشقت می‌اندازم و در نهایت واقع نخواهد شد، مگر آنچه من اراده کرده‌ام.^۱

این بیان نشان می‌دهد که در افعال انسان‌ها، هم خداوند اراده دارد و هم خود بندگان - حقیقتاً - اراده و فعل دارند، اما از آنجا که این عالم ملک خدا و تحت تدبیر و مدیریت اوست، آنچه واقع می‌شود به اراده الهی محقق می‌شود؛ ولو اینکه در پی اراده و فعل انسان پدید آید.

البته چنانچه پیش‌تر در معنای اراده و مشیت الهی گذشت، باید میان اراده و مشیت تکوینی خدا با اراده و مشیت تشریعی که ملازم با رضایت و حب است، تمایز گذاشت. بر این اساس بسیاری از اعمال ما متعلق اراده تکوینی خداوند هست، اما متعلق اراده تشریعی نیست. فضیل از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: «شَاءَ اللّه أَنْ‏ أَكُونَ‏ مُسْتَطِيعاً لِمَا لَمْ يَشَأْ أَنْ أَكُونَ فَاعِلَه».^۲ یعنی مشیت تکوینی خدا به آن تعلق گرفته است که من دارای استطاعت انجام کارهایی باشم که مشیت تشریعی خدا بدان تعلق نگرفته است، بلکه خداوند خلاف آن‌ را تشریعاً مشیت کرده است. مثلاً من به مشیت تکوینی خدا، دارای قدرت و استطاعت انجام گناه

نکته دوم اینکه اگرچه انسان دارای اختیار عمل است، اما برای انجام فعل و تحقق عمل در خارج، نیازمند قدرت و توانی است که آن نیز از سوی خداوند اعطا می‌شود. فرایض و اعمال نیک به قدرتی که خدا می‌دهد انجام می‌شوند. همچنین آدمی به نعمت و قدرتی که از سوی پروردگار ارزانی شده، توان بر معصیت و گناه می‌یابد. در روایت حسن بن علی وشاء آمده است: «عَمِلْتَ الْمَعَاصِيَ بِقُوَّتِيَ الَّتِي جَعَلْتُهَا فِيكَ» گناهان را به قدرتی که من در تو قرار دادم، انجام دادی.

توجه به این نکته مهم است که قدرت و سایر نعمت‌هایی که انسان در اختیار دارد و به عنوان ابزار عمل از آن بهره‌مند می‌شود، هیچ‌یک ذاتیِ انسان نیست و دَم به دَم از سوی خداوند اعطا و تملیک می‌شود. کسی نمی‌تواند مدعی شود که من در این لحظه قدرت دارم، پس در لحظه بعد می‌توانم هر عملی را انجام دهم. چه بسیار مواردی که فرد اراده عملی را دارد، اما قدرت از او سلب می‌شود. مثلاً اراده می‌کند دستش را حرکت دهد، اما دست تبعیت نمی‌کند و به دلیل عارضه‌ای کوتاه مدت یا بلند مدت از کار می‌افتد، در چنین حالتی اگرچه اراده فعل وجود دارد و فرد هم حقیقتاً اهتمام به فعل داشته و اراده جدی دارد، تا لحظه‌ای پیش هم، قدرت و ابزار عمل را در اختیار داشت، اما در این لحظه قادر به انجام فعل نیست.

بنابراین چون اعطای قدرت و سایر نعمت‌ها و مقدمات تحقق فعل در عالم خارج، به اراده و مشیت حق‌تعالی و بر اساس نظام تقدیر است، فعل فاعل مختار نیز از حوزه تدبیر و سلطنت خداوند خارج نیست. به بیان دیگر اگرچه انسان در اراده و حقیقتِ فاعلیتش مختار است، اما تحقق تکوینی فعل او نیازمند مقدماتی است که تابع قوانین نظام تکوین است. انسان حقیقتاً آزاد است و هیچ طاعت و یا معصیتی را به جبر انجام نمی‌دهد، بلکه همه اعمال او به اختیار و قدرتی است که خداوند به او داده است. اما اراده انسان بر اراده خداوند غالب نمی‌شود، در ملک و سلطنت الهی، امری واقع نمی‌شود که خداوند - به اراده تکوینی - خلاف آن را اراده کرده باشد.