مجبور ساخته است، نسبت ظلم به خداوند داده‌اند».^۱

در کلام امام رضا علیه السلام نیز مجبور کردن بندگان و تکلیف به بیش از طاقت ایشان، سپس بازخواست و عقاب بندگان، با دو صفت عدل و حکمت خداوند ناسازگار دانسته شده است. خداوند عادل‌تر و حکیم‌تر از آن است که بندگان خویش را به کاری مجبور کند و سپس ایشان را بر آن کار عذاب نماید.^۲

اینکه خداوند جهانی را بیافریند و به انسان اختیار و علم و آگاهی بدهد و سپس او را مجبور کند، با عدالت و حکمت خداوند منافات دارد و فعل حکیمانه نیست، چون انسانی که اختیار و علم دارد و می‌تواند تکامل پیدا کند را همان‌گونه تدبیر کرده که سنگ و چوب و موجودات بدون شعور و اختیار را تدبیر می‌کند. بنابراین جبر، هم با عدالت خدا تعارض دارد و هم با حکمت خداوند ناسازگار است.

از آنجا که نظام باور، یک نظام به هم پیوسته و مرتبط است، کسی که قائل به جبر باشد نمی‌تواند عدالت و حکمت و رحمت الهی را توضیح دهد و در نتیجه نمی‌تواند بدان باور داشته باشد. چون باور به جبر، مستلزم انکار اوصاف کمال الهی و متهم نمودن خداوند در افعال است، ائمه علیهم السلام نه تنها جبر را نفی کرده و آشکارا بیان می‌کردند که قائل به جبر نیستند^۳، بلکه جبرگرایان را کافر معرفی می‌کردند.

در گزارش حریز آمده است کسی که گمان کند خداوند مردم را بر گناهان مجبور کرده کافر است.^۴ در گزارش‌های رسیده از امام رضا علیه السلام و اصحاب ایشان نیز

روی ظلم به گناه مجبور نمی‌کند».^۱ در روایات دیگری که از امام باقر، امام صادق و امام رضا علیهم السلام در نفی جبر نقل شده است، جبرانگاری ملازم با انتساب ظلم به خداوند و در تعارض با پاره‌ای از اوصاف الهی چون عدل، حکمت، رحمت و کرامت خداوند دانسته شده است.

در گزارش یونس بن عبدالرحمان از برخی اصحاب امام باقر و امام صادق علیهما السلام آمده است که این دو امام می‌فرمودند:

۰.إِنَّ اللّه أَرْحَمُ‏ بِخَلْقِهِ‏ مِنْ أَنْ يُجْبِرَ خَلْقَهُ عَلَى الذُّنُوبِ، ثُمَّ يُعَذِّبَهُمْ عَلَيْهَا.^۲

۰.خداوند بخشنده‌تر از آن است که مخلوقش را بر گناه مجبور نماید و سپس او را بر آن گناه عقوبت کند.

تعبیر یونس در نقل این گزارش که گفته است: «عن غیر واحدٍ عن أبی جعفر و أبی عبداللّه علیهما السلام» نشان می‌دهد این بیان در بین امامیه مشهور بوده است و صادقین علیهما السلام در مواضع مختلف به تعارض دیدگاه جبرگرا با صفت رحمت خداوند اشاره فرموده‌اند. خداوند رحیم‌تر از آن است که کسی را مجبور به گناه کرده و سپس ایشان را عذاب کند؛ یعنی باور به جبر با اعتقاد به رحمانیت خداوند سازگار نیست.

در گزارش دیگری که هشام بن سالم نقل کرده است، امام صادق علیه السلام یکی از مصادیق جبرگرایی یعنی تکلیف به بیش از توان و طاقت را منافی با کرامت حق‌تعالی دانستند: «إِنَّ اللّه أَكْرَمُ‏ مِنْ‏ أَنْ‏ يُكَلِّفَ‏ النَّاسَ مَا لَا يُطِيقُون».^۳

حریز بن عبداللّه سجستانی، فقیه پرآوازه و متکلم بزرگ سده دوم نیز از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: «کسانی که گمان می‌کنند خداوند مردم را بر گناهان