می‌شود - همین معنای هفتم از تفویض باشد، اگرچه معنای دوم و سوم نیز در مقابل جبر مطرح شده است.

مرحوم شیخ صدوق، معنای سوم از تفویض را در بیان معنای لا جبر و لا تفویض برگزیده است. وی در بیان مفهوم لا تفویض می‌نویسد:

۰.خداوند امر دین را به بندگانش واگذار نکرده تا با آرا و قیاسات خود درباره آن سخن بگویند؛ زیرا خداوند حدود، وظایف، تشریعات، واجبات و مستحبات را معین ساخته و دین را کامل کرده است.^۱

شیخ مفید نیز معنای دوم از معانی یاد شده برای تفویض - یعنی اباحی‌گری - را در مقابل «جبر» قرار داده است، ایشان در تفسیر حدیث لا جبر و لا تفویض می‌گوید:

۰.تفویض، اعتقاد به برداشته شدن منهیات از افعال انسان‌ها و مباح بودن هر عملی است و این قول زنادقه و طرفداران اباحی‌گری است.^۲

اگرچه پاره‌ای از روایات نفی تفویض را می‌توان بر معانی یاد شده از سوی شیخ صدوق و شیخ مفید تطبیق کرد، اما غالب روایات، تفویض را به معنای تکوینی (معنای هفتم) به کار برده‌اند. در روایتی از امام صادق علیه السلام همه دیدگاه‌های مطرح در سه دسته تقسیم شده‌اند؛ حضرت فرمود:

۰.مردم درباره قَدَر بر سه دسته‌اند: گروهی گمان می‌کنند که خدا مردم را بر گناهان مجبور ساخته است، این گروه خداوند را در حکمش ظالم دانسته‌اند و کافرند. گروهی دیگر می‌پندارند که امور به ایشان واگذار (تفویض) شده است، اینان خدا را در سلطه‌اش سست و ضعیف پنداشته‌اند و کافرند. گروهی هم معتقدند که خداوند انسان‌ها را بر اموری

کرده^۱ و ابن فارس « تفویض» را به اتکال در امری به دیگری تعریف کرده‌ است.^۲ اگر انسان اراده خویش را تسلیم اراده الهی سازد و به قدرت مطلقه الهی و خیرخواهی او اطمینان داشته باشد و نسبت به تدبیر او راضی باشد، امر تدبیر خویش را به خدا واگذار می‌کند و بر او توکل می‌نماید. چنین معنایی از تفویض در اخلاق دینی اهمیت فراوان دارد، هم با عمومیت قدرت خدا سازگار است و هم آزادی و اراده را از انسان نمی‌گیرد.

تفویض به معنای برداشتن تکلیف و واگذاری امور به انسان‌ها و در نتیجه اباحی‌گری. برخی از فرق غُلات و متصوفه را از معتقدان به این دیدگاه معرفی کرده‌اند.^۳

 واگذاری امر دین و تشخیص تکالیف به انسان‌ها.

 تفویض و واگذار کردن برخی از امور دین به پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل بیت علیهم السلام.

 واگذاری خلق و رزق از سوی خداوند به عده‌ای خاص، مثلاً پیامبر صلی الله علیه و اله یا امامان علیهم السلام عهده‌دار خلق و رزق آفریدگان جهان هستند.

 واگذاری معنای صفات الهی به خداوند و پرهیز از هرگونه اظهار نظر نسبت به مفاد و مفهوم این الفاظ.^۴

 واگذاری تکوینی افعال از سوی خدا به انسان‌ها؛ یعنی خداوند قدرت انجام کارها را به انسان واگذار کرده است. انسان‌ها در انجام افعال خویش استقلال دارند و افعال‌شان منوط به اذن و ‌اراده خداوند نیست، بلکه خداوند نسبت به این افعال قدرتی ندارد و نمی‌تواند مانع تحقق آن شود.

به نظر می‌رسد معنای اصلی تفویض در افعال - که در مقابل جبر در افعال مطرح