به قدرتی که خدا به او داده، خدا را اطاعت می‌کند) ولی اگر خواست معصیت کند، ممکن است خداوند میان او و عمل معصیت مانعی ایجاد کند، اما اگر خداوند مانع نشد و فرد به اختیار خود گناه کرد، خداوند او را به گناه نیانداخته است.^۱

مبانی پیش‌گفته، در این تبیین نیز حضور پررنگ دارد. طبق فرمایش امام علیه السلام در این روایت، هم طاعت و هم معصیت با اختیار و توان افراد انجام می‌شود، یعنی انسان در افعال خویش استطاعت دارد و بر پایه همین استطاعت، حقیقتاً فعلی را پدید می‌آورد و هیچ جبری در کار نیست. اما خداوند مدبر این عالم بوده و اراده او در همه اجزای عالم مؤثر است. انسان هر عملی انجام دهد، به قدرت و استطاعتی است که خدا به او داده و خداوند می‌تواند با سلب قدرت و یا ایجاد مانعی دیگر، از تحقق اراده او جلوگیری کند. اگر خداوند مانعی ایجاد نکرد و فعل واقع شد، فعلِ پدید آمده، به قدرت و اراده انسان حاصل شده است و در عین حال بیرون از سلطنت و نفوذ ‌اراده خدا نیست. بنابراین اختیار انسان به معنای تفویض کامل امور به انسان‌ها نیست، بلکه خداوند مالکیت و سلطنت مطلقه بر هستی دارد.

در حقیقت، خداوند انسان‌ها را دارای اراده و اختیار آفریده است، سپس برپایه اراده تکوینی خویش به ایشان قدرت عطا کرده و ابزار و ادوات انجام فعل را در اختیارشان قرار داده است. البته این قدرت لحظه به لحظه از سوی خدای تعالی به انسان تملیک می‌شود و هرگاه خداوند اراده کند، همه نعمت‌ها و امکاناتی که در اختیار انسان قرار گرفته است سلب می‌شود. خداوند همه این امکانات و نعمت‌ها را در اختیار انسان قرار داده، راه و بی‌راه را نیز در نظام تشریع و اوامر و نواهی بیان فرموده است و به مشیت و اراده تشریعی خود، حدود و قوانینی را برایشان مقرر کرده

فراهم کرده است و البته بندگان به امر و نهی خدا عمل نمی‌کنند، مگر به اذن الهی.^۱

در گزارش دیگری که شیخ صدوق در کتاب عیون أخبار الرضا نقل کرده است، این روایت امام صادق علیه السلام که فرمود: «لا جبر و لا تفویض بل أمر بین أمرین»، به امام رضا علیه السلام عرضه شد و از معنای أمر بین أمرین سؤال شد؛ امام علیه السلام فرمود:

۰.أمر بین أمرین وجود سبیل و راه است برای انجام آنچه بدان امر شده و ترک آنچه مورد نهی قرار گرفته است.^۲

البته در این روایت، امام علیه السلام بر اختیار انسان در انتخاب مسیر و نیز وجود اراده تشریعی و اوامر و نواهی الاهی تأکید کرده‌اند.

در گزارشی دیگر که سلیمان بن جعفر جعفری نقل کرده است، امام رضا علیه السلام با اشاره به نقش تکوینی خداوند، اصلی برای پاسخ‌‌گویی به مشکل جبر و تفویض ارائه فرموده‌اند، جعفری می‌گوید نزد امام علیه السلام سخن از جبر و تفویض شد، امام علیه السلام فرمود: آیا اصلی در این مسئله به شما بدهم که دیگر دچار اختلاف نشوید و مخالفان خود را در این مسئله شکست دهید؟ سپس امام علیه السلام مسئله را چنین تبیین فرمود:

۰.خداوند به اکراه اطاعت نمی‌شود، چنانکه به جبر و غلبه نیز معصیت نمی‌شود (یعنی اطاعت و عصیان از روی اختیار انجام می‌شود) در عین حال خداوند بندگانش را رها نکرده است. خداوند همواره مالک بر آن چیزی است که به بندگانش تملیک کرده و بر آنچه قدرت انجامش را عطا کرده، خود نیز قادر است. حال اگر انسان‌ها با این قدرت و امکانات خدا را عبادت کردند، خداوند هم مانعی ایجاد نمی‌کند (و فرد به اختیار خود و