کرده‌اند، تا در یک جمله تقدیر را به تعیین همه حدود و اندازه‌های وجودی شیء از ابعاد، کمیت، ماندگاری، فنا و... شناسانده باشند.

چهارمین حلقه از این سلسله، قضا به معنای حکم کردن برای به جریان انداختن تحقق عینی و خارجی فعل است که حضرت، آن را با تعبیر«هُوَ إِقَامَةُ الْعَيْنِ»^۱ شناسانده‌اند. البته این حلقه با قطعیت بخشیدن به تحقق فعل که آن را با «امضا» شناسانده و مرتبه آن را پس از قضا برشمرده‌اند متفاوت است. این اختلاف را می‌توان در پاره‌ای از روایات که کاملاً بین دو رتبه قضا و امضا فاصله گذاشته‌اند، جست‌وجو کرد.^۲ بر پایه این روایات اگر جریان قضای الهی به تحقق عینی و قطعیت یافتن شیء منجر گردد، فعل به مرحله امضا هم رسیده است و غیر قابل بازگشت خواهد بود. اما اگر این سیر به تحقق عینی نرسد و فعل قطعیت و حتمیت نیابد، عملاً فعل امضا نشده است.

به هر حال نقطه مشترک روایاتی که اراده و فعل الهی را دارای مرتبه می‌دانند، چهار مورد مشیت، اراده، قدر و قضاست که رتبه همگی، قبل از عینیت یافتن شیء است. البته همان‌طور که دیدیم در برخی روایات، این مراحل تا هفت مورد نیز شماره شده است. «کتاب»، «اذن» و «اجل» سه مرتبه دیگر هستند که علاوه بر چهار مورد قبلی، در چندین روایت اضافه شده است. مراد از «کتاب»، ثبت تمامی مشخصات هر آن چیزی است که در آسمان و زمین واقع می‌شود. «اجل» نیز به معنای مهلت و مدت بقای یک چیز است که طبعاً مصداقی از « قَدر» خواهد بود. همان‌طور که در «قَدَر» هم دیدیم در برخی روایات فنا و مدت بقا، در معنا و محدوده قدر ذکر شده بود.

قَالَ إِتْمَامُهُ عَلَى الْمَشِيَّةِ فَقَالَ أَ وَ تَدْرِي مَا قَدَّرَ قَالَ لَا قَالَ هُوَ الْهَنْدَسَةُ مِنَ الطُّولِ وَ الْعَرْضِ وَ الْبَقَاء.^۱

در این بیانات، مشیت به عنوان ابتدای فعل یا اهتمام آغازین نسبت به فعل معرفی شده است. پس از مشیت یا اهتمام نخستین، نوبت به اراده می‌رسد که ثبوت و یا اتمام مشیت دانسته شده است. در گزارش یونس از حضرت رضا علیه السلام می‌خوانیم که اراده فاعلِ فعل، مسیر مشیت را تمام و به کمال می‌رساند.^۲ این اراده به «الْعَزِيمَةُ عَلَى مَا شَاءَ اللّه»^۳ در گفتار حضرت رضا علیه السلام به یونس نیز شناسانده شده تا عزیمت و قصد جدی انجام آنچه متعلق مشیت بوده را برسانند. این قصد، چیزی نیست جز باقی ماندن بر آن چه که مشیت شده است؛ همان که حضرت در نقلی دیگر به یونس فرمودند: «مَعْنَى أَرَادَ... الثُّبُوتُ عَلَيْهِ».^۴

تقدیر، سومین مرحله در مسیر تحقق فعل است. موسی‌بن جعفر علیه السلام در پاسخ به سؤال «مَا مَعْنَى قَدَّرَ؟» فرمودند: «تَقْدِيرُ الشَّيْ‏ءِ مِنْ طُولِهِ وَ عَرْضِهِ»^۵. امام هشتم علیه السلام نیز قَدَّر را به تعبیر «هُوَ الْهَنْدَسَةُ مِنَ الطُّولِ وَالْعَرْضِ وَالْبَقَاءِ»^۶ شناسانده‌اند. در روایتی دیگر امام رضا علیه السلام در توضیح معنای قدر برای یونس بن عبدالرحمان آن را «هِيَ الْهَنْدَسَةُ وَ وَضْعُ الْحُدُودِ مِنَ الْبَقَاءِ وَ الْفَنَاءِ»^۷ و یا در نقلی جامع‌تر به « وَضْعُ الْحُدُودِ مِنَ الْآجَالِ وَالْأَرْزَاقِ وَ الْبَقَاءِ وَالْفَنَاءِ»^۸ معرفی