را در اينها اختيار است از اكتساب، پس به شهوت ايشان كه ايمان را خواهش داشتند، معرفت را اختيار كردند (یعنی بدان ایمان آوردند) و به اين واسطه مؤمن عارف شدند و به شهوت ايشان كه كفر را خواهش داشتند جهود را اختيار كردند (و بدان کفر ورزیدند) و به اين واسطه كافر جاحد گمراه شدند و اين به توفيق خداست كه ايشان را توفيق داده و خذلان و واگذاشتن كسى است كه خدا او را واگذاشته پس خدا به اختيار و اكتساب‏ ايشان را عقاب می‌فرمايد و ثواب می‌دهد.

در روایت عبدالملک بن اعین، حضرت ابتدا بر صنع اللّه بودن معرفت و این‌که انسان در معرفت نقشی ندارد اشاره کرده‌اند، سپس در ادامه بیان کرده‌اند که با اختیار خود آن ‌را برمی‌گزینند یا انکار می‌کنند. بنابراین، عبارت «فبشهوتهم الایمان اختاروا المعرفة» به قرینه قبل و بعد روایت که ایمان آوردن و تسلیم شدن در برابر معرفت را بیان می‌کند، دلالتی بر اکتسابی بودن معرفت ندارد.

۰.عن دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ عَمَّنْ حَدَّثَه‏ عَنْ أَبِی عَبْدِاللّه علیه السلام قَالَ: سِتَّةُ أَشْیَاءَ لَیْسَ لِلْعِبَادِ فِیهَا صُنْعٌ: الْمَعْرِفَةُ وَ الْجَهْلُ وَ الرِّضَا وَ الْغَضَبُ وَ النَّوْمُ وَ الْیَقَظَة.^۱

در این روایت نیز شش مورد، از جمله معرفت، مطلقاً از صنع و فعل انسان خارج دانسته شده است.

می‌دانند و معتقدند اگر نظر/ تأملِ صحیح داشته باشند، معرفت پیدا می‌کنند و در واقع، معرفت را اکتسابی می‌دانستند، که حضرت علیه السلام دیدگاه آنان را انکار و رد کردند، از ظاهر روایت به دست می‌آید که مطلق معرفت و علم مورد بحث و سؤال بوده است.

۰.عن أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِاللّه علیه السلام:‏ أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمَعْرِفَةِ أَ هِیَ مُکْتَسَبَةٌ؟ فَقَالَ: لا. فَقِیلَ لَهُ: فَمِنْ صنع اللّه عَزَّوَجَلَّ وَمِنْ عَطَائِهِ هِیَ؟ قَالَ: نَعَمْ وَلَیْسَ لِلْعِبَادِ فِیهَا صُنْعٌ وَلَهُمْ اکْتِسَابُ الْأَعْمَالِ.^۱

در این روایت هم، مطلقِ معرفت صنع و عطای خداوند به‌کار رفته است.

۰.عَنْ عَبْدِالرَّحِیمِ الْقَصِیرِ قَالَ: کَتَبْتُ عَلَى یَدَیْ عَبْدِالْمَلِکِ بْنِ أَعْیَنَ، فَسَئلْتُهُ عَنِ الْمَعْرِفَةِ وَالْجُحُودِ، أَ هُمَا مَخْلُوقَتَانِ؟ فَکَتَبَ علیه السلام: سَأَلْتَ عَنِ الْمَعْرِفَةِ مَا هِیَ؟ فَاعْلَمْ رَحِمَکَ اللّه أَنَّ الْمَعْرِفَةَ مِنْ صنع اللّه عَزَّوَجَلَّ فِی الْقَلْبِ مَخْلُوقَةٌ، وَ الْجُحُودَ صنع اللّه فِی الْقَلْبِ مَخْلُوقٌ، وَلَیْسَ لِلْعِبَادِ فِیهِمَا مِنْ صُنْعٍ، وَلَهُمْ فِیهَا الِاخْتِیَارُ مِنَ الِاکْتِسَابِ فَبِشَهْوَتِهِمُ الْإِیمَانَ اخْتَارُوا الْمَعْرِفَةَ فَکَانُوا بِذَلِکَ مُؤْمِنِینَ عَارِفِینَ وَبِشَهْوَتِهِمُ الْکُفْرَ اخْتَارُوا الْجُحُودَ فَکَانُوا بِذَلِکَ کَافِرِینَ جَاحِدِینَ ضُلّالاً وَذَلِکَ بِتَوْفِیقِ اللّه لَهُمْ وَخِذْلانِ مَنْ خَذَلَهُ اللّه فَبِالاخْتِیَارِ وَالِاکْتِسَابِ عَاقَبَهُمُ اللّه وَأَثَابَهُمْ الْخَبَرَ^۲؛ جواب حضرت به عبدالملک بن اعین: معرفت صنع (و فعل) خداى عزّوجل در قلب و مخلوق است، و جحود نيز صنع خداست كه در قلب مخلوق است و بندگان را در اين دو امر صنعى نيست و ايشان