او از کل معارف چیست؟ و هم دیگر شواهد روایی و غیر روایی را تا صحت و سقم ادعای مزبور معلوم شود.

عبارت «کل معارف/ المعارف کلها» از دو جهت اطلاق دارد که صحت و سقم آن باید بررسی شود: الف) منظور از همه معارف، اعم از دینی و غیردینی و اعم از معرفة اللّه و غیرآن باشد؛ ب) مقصود از همه معارف اعم از معارف به دست آمده از طریق فکر و استدلال و نیز دیگر معارفِ غیر استدلالی باشد.

الف) معارف اعم از دینی و غیردینی

ادعای اضطراری بودن همه معارف - چه معارف دینی و الاهیاتی و چه معارف غیردینی و بشری - نیز از ظاهر و اطلاق برخی روایات قابل اثبات است. از جمله آنها می‌توان به اطلاق روایات ذیل اشاره کرد:

۰.عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیم‏ قَالَ: قُلْتُ لأَبِی عَبْدِاللّه علیه السلام: الْمَعْرِفَةُ مِن صُنْعِ مَنْ هِیَ؟ قَالَ: مِنْ صنع اللّه عَزَّ وَجَلَّ؛ لَیْسَ لِلْعِبَاد فِیهَا صُنْعٌ.^۱

ظاهر این روایت صحیحه اطلاق دارد و حضرت صادق علیه السلاممطلق معرفت را صنع پروردگار برشمرده است.

۰.أَحْمَدُ بن عیسی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ:.. فَقُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللّه إِنَّ قَوْماً مِنْ أَصْحَابِنَا یَزْعُمُونَ أَنَّ الْمَعْرِفَةَ مُکْتَسَبَةٌ وَأنَّهُمْ إِذَا نَظَرُوا مِنْ وَجْه النَّظَرِ أَدْرَکُوا، فَأَنْکَرَ علیه السلام ذَلِکَ....^۲

با توجه به پرسش بزنطی درباره این‌که برخی اصحاب امامیه معرفت را اکتسابی

هيچ گاه آن را باز نستاند و اما معرفت به امانت سپرده شده آن است كه به او داده شود و سپس از او ستانده شود.‏^۱

از این دو روایت استفاده می‌شود گروهی از امامیان در دوران حضور ائمه اطهار علیهم السلام به اکتسابی بودن معارف معتقد بودند یا دست‌کم از منظر عده‌ای (چون بزنطی و فضل)، برخی اصحاب امامیه، به معرفت اکتسابی باور داشتند و این شاهدی است بر صحت انتساب ابوالحسن اشعری که جمهور امامیه - نه اجماع - را معتقد به معرفت اضطراری گزارش کرد. در هرحال، در روایت امام رضا علیه السلام اکتسابی بودن معرفت - چه انتساب به یونس صحیح باشد و چه ناصحیح - رد شده است.^۲

همه معارف (معارف اضطراری به معنای عام)

دومین ادعای اشعری آن بود که جمهور امامیه، همه معارف بشری را اضطراری می‌دانستند. در این‌جا لازم است هم عبارت اشعری را بررسی کنیم و ببینیم منظور