(دوران حضور/ مدرسه کوفه) کتاب مقالات الاسلامیین ابوالحسن اشعری (م ۳۲۴ق) است که اقوال مختلفی را از اصحاب امامیه ذکر کرده است. اشعری دیدگاه روافض را درباره نظر و قیاس در هشت قسم بیان کرده است. مطابق تعریف او روافض همان شیعیان امامی هستند که امام را افضل النّاس و امامت را تنها به نص می‌دانند.۱
دسته اول دیدگاه جمهور (نه اجماع) امامیه است که همه معارف را اضطراری می‌دانستند و بر آن بودند که فکر و استدلال (نظر و قیاس) به علم نمی‌انجامد؛ از این‌رو، خداوند متعال انسان‌ها را به نظر و قیاس مکلّف نکرده است:
۰.گروه نخست از امامیه (دیدگاه) جمهور امامیه است که معتقدند همه معارف اضطراری است و همه خلق مضطرند و نظر و قیاس (استدلال) به علم نمی‌انجامند و خداوند عباد را به نظر و قیاس تکلیف نکرده است.۲
دسته دوم و سوم که تفاوتی بین آنها نیست، به اصحاب مؤمن طاق و ابومالک حضرمی تعلّق دارند. آنان نیز مانند جمهور امامیه، همه معارف را اضطراری می‌دانند و جایز می‌دانند که خداوند معرفت را از برخی انسان‌ها منع کند و به آنان عطا نکند، با این حال، همه انسان‌ها مکلّف به اقراراند، حتی آنها که معرفت بدان‌ها عطا نشده است:۳
1.. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۱۶ـ۱۷.
2.. «فالفرقة الاولى منهم وهم جمهورهم یزعمون ان المعارف کلّها اضطرار وأن الخلق جمیعاً مضطرّون وأن النظر و القیاس لا یُؤدّیان الى علم وما تعبّد اللّه العبادَ بهما» (اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۵۱).
3.. اولاً، احتمال داده می‌شود که اشعری در نقل دیدگاه حضرمی و مؤمن طاق، به اشتباه آن دو را دو قول متفاوت پنداشته در حالی که عین هم هستند؛ ثانیاً، احتمال داده می‌شود میان دیدگاه مؤمن طاق و ابومالک حضرمی اندک تفاوتی بوده که اشعری سهواً نیاورده یا در نسخه‌ها اشتباه رخ داده است؛ ثالثاً، با توجه به دیدگاه استطاعت مؤمن طاق و دیگر مؤلفه‌های اندیشه‌ای او، اعتقاد به تکلیف عباد با عدم معرفت سازگار نیست و با روایات و مبانی امامیه سازگار نیست! احتمالاً اشعری برداشت خود را بیان کرده است و رابعاً، برداشت احتمالی و صحیح از نظرگاه آن دو در ادامه خواهد آمد.
