یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَخَرَجُوا کَالذَّرِّ فَعَرَّفَهُمْ وَ أَرَاهُمْ نَفْسَهُ وَلَولا ذَلِکَ لَمْ یَعْرِفْ أَحَدٌ رَبَّهُ. وَقَال:َ قَالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و اله: کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ؛ یَعْنِی الْمَعْرِفَةَ بِأَنَّ اللّه عَزَّوجَلَّ خَالِقُهُ.۱
تفسیر موجودِ منسوب به علی بن ابراهیم، نیز گرچه از دیدگاه محققان، از او نیست، اما حدود ۷۵ درصد از محتوای آن، همان تفسیر علی بن ابراهیم مشهور است.۲ قمی در تفسیرش در ذیل آیه میثاق۳ روایات مربوط به چگونگی اخذ میثاق بر توحید و نبوت و ولایت را هم از طریق پدرش ابراهیم و هم از طرق دیگر نقل کرده و دیدگاه خود را آشکار ساخته است.۴ همچنین در ذیل آیه فطرت۵ به بیان و ذکر روایت‌های مربوط به معرفت فطری پرداخته است.۶
جریان فکری محمد بن خالد برقی
محمد بن خالد برقی از دیگر واسطه‌های انتقال میراث کوفه به قم بود. خط فکری او به واسطه فرزندش احمد بن محمد بن خالد تداوم یافت. از ویژگی‌های جریان فکری آنان که با جریان فکری احمد بن محمد بن عیسی متمایز بود، نقل از ضعفا و مجاهیل و اعتماد بر اخبار مُرسل بود و البته، ارتباط حدیثی با پاره‌ای از راویان متهم
1.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۲ـ۱۳.
2.. مددی، نگاهی به دریا، ج۱، ص۳۳۳.
3.. (وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَني آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلينَ) (سورۀ اعراف، آیۀ ۱۷۲).
4.. قمی، تفسیر قمی، ج۱، ص۲۴۷ و ۲۴۸.
5.. (فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنيفاً فِطْرَتَ اللّه الَّتي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْديلَ لِخَلْقِ اللّه ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ) (سورۀ روم، آیۀ ۳۰).
6.. قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۱۵۴ـ۱۵۵.
