13
معرفت اضطراری در قرون نخستین اسلامی

غفلت از روی آن برداشته شود، مباحث معرفت‌شناسی است. برخلاف گمان کسانی که می‌پندارند در کلام نخستین اسلامی، سخنی از بنیان‌های معرفت‌شناختی به میان نیامده است، کلام اسلامی و به‌ویژه اندیشه امامیه، از آغاز به بررسی و پی‌ریزی زیرساخت‌های معرفت‌شناسانه در دانش الهیات، علاقه‌مند بوده است و آن‌را به‌صورت جدّی و پی‌گیرانه دنبال کرده است. در این میان، نظریه معرفت و نسبت آن با اراده و اختیار آدمی، به سرعت مورد توجه متکلمان قرار گرفت، در این مدت اندیشوران نخستین امامیه به «معرفت اضطراری» باور داشتند و بر اساس آیات و روایات در موضوع معرفت‌شناسی و چگونگی تحقق معرفت و نقش اراده و اختیار انسان در فرآیند شکل‌گیری آن و نیز رابطه تعقل و خِرَدورزی با معرفت، نظریه‌پردازی‌های موشکافانه و دقیق داشته‌اند. پس از بازخوانی انگاره معرفت اضطراری اصحاب امامیه، مقایسه و مقارنه نظریه‌های معرفت‌شناختی امامیه با نظریه‌های رقیب از اصحاب حدیث و معتزله می‌تواند به نیکی زوایای پنهانِ انگاره‌ امامیه را آشکار و تأثیر و تأثرهای احتمالی اندیشه‌ها از یک‌دیگر را بازتاب دهد.

کتاب پیشِ ‌رو بخشی از کلان‌پروژه «بازشناسی اندیشه امامیه در دوره نخستین» است که به همت یکی از اعضای هیئت علمی پژوهشکده کلام ‌اهل بیت علیهم السلام به تحقیق و نگارش درآمده است. این پژوهش با آثار دیگری که در حوزه معرفت‌شناختی و دیگر عناصر معرفتی شیعه سامان‌ یافته‌اند، تکمیل خواهد شد و در نهایت، تقریر جامعی از اندیشه‌ کلامی امامیه پیش از ورود اندیشه‌های فلسفی و عرفانی ارائه خواهد داد.

در پایان بر خود فرض می‌دانیم از همه کسانی که این پژوهشکده را در تبیین ابعاد معرفتی اهل‌بیت علیهم السلام مدد می‌رسانند، قدردانی کنیم. از رئیس محترم پژوهشگاه قرآن و حدیث حضرت آیت‌اللّه ری‌شهری که بُردبارانه و گشاده‌دست همه امکانات لازم را برای این خدمت علمی و معنوی فراهم ساخته‌اند و نیز قائم مقام محترم


معرفت اضطراری در قرون نخستین اسلامی
12

انسانیت را در کمین تهدید و مسلخ تکفیر گرفته است. آری، این نگره نامبارک چنان در فرهنگ مسلمانان مؤثر افتاد که منابع و مصادر نخستین تاریخی و فرقه‌نگاری را سراسر زیر نفوذ خود گرفت و امروزه بیگانگانِ عیب‌جو و کنجکاو و آشنایان بیماردل در این آثار، اَسنادی از تاریخ اسلام و تشیع می‌‌یابند که پاک کردن آن به سادگی ممکن نیست.

از سوی دیگر، در دهه‌های اخیر فرصتی برای شیعیان فراهم آمده است تا با شناسایی و شناساندن خویش، مکتب ‌اهل بیت علیهم السلام را از مظلومیت و مهجوریت به در آورده، زمینه آشنایی و راه‌یابی بسیاری را به آموزه‌های ناب قرآنی فراهم سازند. عقب‌ماندگی تاریخی جامعه شیعی به اسباب برونی و درونی، کار ما را در تدارک این صحنه و بازنمایی نوآمد و بی‌پیرایه از فرهنگ و هویت خویش دشوار ساخته است. بدیهی است که برای این منظور باید مسئله‌ها و موضوع‌های فراوانی را به بحث گذاشت و بحث‌های بایسته‌ بسیاری را به دست تحقیق سپرد. این حرکت به دلیل گستردگی موضوعات و کمبود امکانات، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و جامع است و تنها با همت و هماهنگی مؤسسات و محققان برجسته امکان‌پذیر است.

پژوهشکده کلام ‌اهل بیت علیهم السلام دقیقاً بر اساس همین نگرش و تحلیل شکل گرفت تا قفل غفلت و غبار تغافل را از اندیشه تشیع بزداید و آموزه‌های گران‌سنگ قرآن و ‌اهل بیت علیهم السلامرا به دور از پرده پندار مخالفان و فراتر از دست‌اندازی ناآگاهان، معرفی کند. بر این اساس، پژوهشکده کلام ‌اهل بیت علیهم السلام پژوهش در زمینه‌های مرتبط با معارف بنیادین اسلامی را از اهداف اساسی خویش می‌داند و بدین منظور بازخوانی اندیشه‌های امامیان نخستین به‌ویژه اصحاب امامیه در دروان حضور را در کنار پژوهش‌های بنیادی، تطبیقی و کاربردی در معارف اعتقادیِ کتاب و سنت، از وظایف اصلی خود تلقی می‌کند.

از موضوعاتی که بایسته است در اندیشه امامیان نخستین، بازخوانی شود و غبار

  • نام منبع :
    معرفت اضطراری در قرون نخستین اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    علی امیرخانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20788
صفحه از 285
پرینت  ارسال به