به‌کار رفته‌اند.^۱

فرق علم‏ و معرفت: با بررسی اقوال لغت‌پژوهان به دست می‌آید ‌که در باب تفاوت معنای لغوی معرفت و علم، دو دیدگاه مطرح است: الف) معرفت و علم هیچ تفاوتی با هم ندارند و مترادف هم هستند؛ ب) معرفت نوع خاصی از علم است و نسبت بین آنها عموم و خصوص مطلق است؛ هر معرفتی علم هست، ولی هر علمی معرفت نیست. از این‌رو، برخی تصریح کرده‌اند که ضدّ واژه معرفت، «انکار» است^۲ و ضد واژه علم، «جهل» است.^۳ معتقدان به تفاوت معنای لغوی معرفت و علم، وجوه تمایز علم و معرفت را در چند چیز بیان کرده‌اند:

الف) تفاوت به اجمال و تفصیل: علم هم به شناخت اجمالی و هم به شناخت تفصیلی اطلاق می‌شود؛ در حالی که معرفت، شناخت همراه با جزئیات و تفاصیل است؛ به بیان دیگر، معرفت در جایی کاربرد دارد که علم تفصیلی باشد.^۴

ب) تفاوت به ابزار شناخت: برخی تفاوت علم و معرفت را در این می‌دانند که اگر علم از طریق حواس پنج‌گانه به دست آید، «معرفت» نامیده می‌شود.^۵

ج) تفاوت به حالت نفسانی: برخی علم را مطلقِ آگاهی دانسته‌اند، اما معرفت را علم و آگاهی همراه با اطمینان و سکون نفس معرفی کرده‌اند.^۶ البته، ممکن است این تفاوت به همان تفاوت اول بازگشت داشته باشد؛ زیرا در صورتی اطمینان و سکونِ نفس حاصل می‌شود که علم تفصیلی حاصل شده باشد.

اخص از علم است؛^۱ البته، وی اشاره می‌کند که علم دو معنا دارد: یقین و معرفت؛ اگر علم به معنای یقین باشد دو مفعولی است و اگر به معنای معرفت باشد یک مفعولی است.^۲ به اعتقاد ابن فارس، معرفت، علمِ همراه با طمأنینه و سکون نفس است؛ بنابراین، اخص از علم است‏^۳ و علم بر اثر شیء دلالت دارد که به‌واسطه آن از غیر خودش تمییز داده می‌شود^۴ و ضدّ آن جهل است.^۵

راغب اصفهانی معتقد است که معرفت یعنی ادراک چیزی با تفکر و تدبر در اثر آن. به اعتقاد او، معرفت اخص از علم است و متضاد آن «انکار» است.^۶ ابوهلال عسکری بر آن است که معرفت اخص از علم است؛ زیرا علم هم به شناخت اجمالی و هم به شناخت تفصیلی اطلاق می‌شود، اما «معرفت» تنها به شناخت تفصیلی همراه با جزئیات دلالت دارد.^۷

برخی از لغت‌شناسان «علم» را به معرفت معنا کرده‌اند.^۸ زبیدی علم و معرفت و شعور را به یک معنا دانسته است.^۹

طریحی ضمن پذیرش اخص بودن معنای معرفت در مقایسه با علم در برخی کاربردها،^۱۰ تصریح کرده است که علم و معرفت گاه به‌جای هم و مترادف با هم