>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

ضوء الشهاب في شرح الشِّهاب المجلّد الأوّل

تفضّل بتصوير منها الصديق الكريم السيّد حسن الموسوي البروجردي ـ دام عزّه و عُلاه ـ مشكوراً.

أوّله الموجود: «الشهاب الّذي جمعه القاضي أبو عبد اللّه‏ محمّد بن سلامة بن جعفر بن عليّ القضاعيّ المصريّ رحمه‏الله من حديث رسول اللّه‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، لمّا تعادل قلّة فصوله و كثرة محصوله».

آخره: «و للّه‏ الحمد على آلائه و حسن بلائه، و صلواته على سيّد أنبيائه محمّد و آله الطاهرين، نختم الكتاب بحمد اللّه‏ و منّه و حسن توفيقه و تيسيره، و وافق الفراغ من كتبه... على يد العبد الضعيف محمّد ابن الإمام الكبير أحمد بن محمّد أبي عمرو، يوم الأربعاء الثالث من صفر سنة خمس و عشرين و ستمئة، و صلواته على سيّد الأنبياء محمّد المصطفى و آله الأكرمين الأنجبين».

الثانية: مخطوطة نفيسة ثمينة محفوظة في مكتبة مصطفى عاطف الأفندي في سليمانية، بالإستانبول في تركيا، تحت رقم ۵۹۴. هذه المخطوطة بخطّ النسخ للسيّد حيدر الحسيني الآملي في سنة ۷۶۲ه.^۱

تفضّل بتصوير منها الأخ الفاضل الكريم الدكتور حسين متّقي ـ دام عزّه و عُلاه ـ مشكوراً.

على صفحتها الاُولى: «كتاب ضوء الشهاب من إملاء السيّد السعيد الإمام العالم الشريف الجليل، أفضل المتقدّمين و أكمل المتأخّرين، فضل اللّه‏ بن عليّ بن عبيد اللّه‏ الحسني أبي الرضا الراوندي قدّس اللّه‏ روحه العزيز».

1.. لا يمكننا بأن نقول : حيدر بن علي بن حيدر العلوي الحسيني الآملي من هو؟ إمّا هو العلاّمة السيّد حيدر الآملي الصوفيحيّاً سنة ۷۸۲هـ أو صاحب الكشكول في ما جرى على آل الرسول (حيّاً سنة ۷۳۵هـ) ، أو صاحب المعتمد (حيّاً سنة ۷۲۳هـ) ، أو شخص آخر . و العلم عند اللّه‏ . راجع لمزيد البحث : ريحانة الأدب ، ج ۱ ، ص ۶۴ و ج ۴ ، ص ۱۰۴ ـ ۱۰۶ ؛ سيّد حيدر آملي و تشكيك در انتصاب يك أثر به او (بالفارسيّة) حسين متقي ، پيام بهارستان ، د ۲ ، س ۱ ، ش ۳ ، ۱۳۸۸ش .

ضوء الشهاب في شرح الشِّهاب المجلّد الأوّل

و عند قوله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: كادَ الفَقرُ أن يَكون كُفراً، و كادَ الحسدُ أَن يَغلبَ القدرَ، قال:

«كادَ» و «عسى» كلاهما من أفعال المقاربة، و «كاد» مشبّهة بعسى، و «عسى» مشبّهة بلعلّ، فلذلك لم يَتصرّف ؛ لأنّه مشبّه بحرف، و الحرف لا يتصرّف، و «كاد» أشدّ مقاربةً من «عسى»، و إنّما لم يَأتِ من «عسى» الفعل المضارع ؛ لأنّ فيه معنى الطمع، و الطمع لا يصحّ إلاّ في المستقبل، فلو بُني منه المضارع لصلح للحال و الاستقبال معاً، و الطمع لا يصحّ في الحال، فلذلك اقتُصر فيه على الماضي، و «عسى» تَرفع الاسمَ و تَنصِب الخبر، إلاّ أنّ خبره لا يكون إلاّ فعلاً مضارعاً يدخله «أن»، و كذلك «كاد» يَرفع الاسمَ و ينصب الخبر، و مِن شرط «كاد» أن لا يدخل على خبره «أن» كقولك: كاد زيد، و قال تعالى: «وَ إِنْ يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ»، و «كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدا»، و هذا إذا كان للحال، فإن كان للاستقبال شُبّه بعسى فاُدخل على خبره أن، كما قال: قد كاد مِن طول البِلي أن يَمصَحا. فهذا ما علّقناه على شيخنا أبي الحسن النحوي رحمه‏الله.

السادس: إفاداته الفقهية.

قال: «... و أهل الحجاز يَرَون الكفّارةَ قبل الحنث، و لهم بهذا الحديث مستمسَك، و أهل العراق لا يجوّزون الكفّارة إلّا بعد الحنث، و في مذهب أهل البيت عليهم‏السلام أنّه إذا رأى خيراً ممّا حلف عليه لم يَحتج إلى الكفّارة، و كان له أن يفعل الّذي هو خير، و عندهم يكون هذا الحديث سنّةً منسوخةً بسنّة».

منهج العمل في الكتاب

أمّا النسختان الموجودتان بأيدينا من ضوء الشهاب:

الاُولى: مخطوطة نفيسة موجودة في دار صدام للمخطوطات المعروضة بعد سقوط الطاغية بالمتحف العراقي تحت رقم ۲۴۶۱۶، و هي بخطّ «محمّد ابن الإمام الكبير أحمد بن محمّد بن أبي عمرو»^۱، بيوم الأربعاء الثالث من صفر ۶۲۵ ه.^۲

1.. قال في معجم البلدان في «وِير» : قرية بأصبهان ، و يُنسب إليها أحمد بن محمّد بن أبي عمرو بن أبي بكر الويري . قالالحافظ ابن النجّار : سمعت منه في داره بقرية وير عن أبي موسى الحافظ محمّد بن عمرو . راجع : معجم البلدان ، ج ۵ ، ص ۳۸۶ .

2.. مخطوطات الحديث النبوي الشريف وعلومه في دار صدام للمخطوطات ، ص ۲۰۰ .

نام منبع :

ضوء الشهاب في شرح الشِّهاب المجلّد الأوّل

سایر پدیدآورندگان :

تالیف: الإمام السید ضیاء الدین أبو الرضا فضل الله بن علیّ بن عبید الله الحسنی الراوندی؛ تحقیق: مهدي سليماني آشتياني

تعداد جلد :

3

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1397

نوبت چاپ :

اول

اين کتاب در بردارنده حدود هزار روايت اخلاقى و تربيتى از پيامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و شروح، حواشى، دارای استدراک و تلخيص‏ هاى فراوانى است.
قاضى قُضاعى از دانشوران نيمه نخست سده پنجم است. ایشان در دوران فاطميان در مصر مى ‏زيست و در علومى چند، از جمله: ادبيات، فقه، حديث، تفسير و تاريخ، دست داشته، در سه علم اخير، آثارى از او به يادگار مانده است.
وى در مَسند قضاوت بود و در دوران وزارت على ‌بن ‌احمد جَرجرايى ـ وزير دربار فاطميان ـ منشى او بوده و روزگارى چند به عنوان سفير فاطميان در حکومت روم شرقى، در قسطنطنيه اقامت داشت.
اين کتاب، فارغ از شيعه يا سنى‌ بودن گردآورنده آن، از همان آغاز، مورد توجه عالمان بوده است و حديث‏ پژوهان شيعه و اهل سنت، با ديده عنايت به آن نگريسته ‏اند.
علامه مجلسى درباره اين کتاب مى ‏گويد: «اگرچه کتاب شهاب از تأليفات عالمان اهل سنت است، اما بيشتر فقرات آن در کتب و اخبار محدثان شيعه آمده است».
برخى از بزرگان اماميه بر شهاب الأخبار، شرح نوشته ‏اند که از ميان آنها سه شرح از شهرت و شاید اهميت بيشترى برخوردار باشند. این سه دانشمند بزرگ شیعی هر سه در قرن ششم هجری می زیسته اند.
ضياء الشهاب فى شرح الشهاب
، از قطب‌ الدين سعيد راوندى، (م ۵۷۳ ق)؛
از این کتاب تنها يک نسخه در کتابخانه مجلس موجود است و پژوهشکده علوم و معارف حدیث آن را به تصحیح دکتر مهدی آشتیانی چاپ کرده است.

ضوء الشهاب فى شرح الشهاب
، از سيد فضل‌ اللّه ‌‌بن ‌على راوندى (م ح ۵۷۲ق).
این شرح نیز توسط آقای مهدی آشتیانی تصحیح و از سوی پژوهشکده علوم و معارف حدیث در ۳جلد به چاپ رسیده است.
روح الأحباب و روح الألباب فى شرح شهاب الأخبار، از ابوالفتوح رازى
(قرن ششم)
تا کنون تصور بر این بود که نسخه ای از این شرح وجود ندارد. اما نسخه های از آن شناسایی شده است که از سوی آقای آشتیانی در دست تحقیق و پژوهش است.
کتاب ضوء الشهاب از سيد ضياء ‌الدين ابو الرضا فضل‌ اللّه‏ راوندى از دانشمندان اماميه در قرن ششم هجرى است. مراتب فضل و دانشِ او، بى ‏نياز از تعريف و توصيف است. شاگردش شيخ منتجب‏ الدين رازی در کتاب الفهرست چنين آورده است: «السيّد الإمام ضياء الدين أبوالرضا فضل اللّه‏ بن علي بن عبيداللّه‏ الحسني الراوندي، علاّمه زمانه، جمع مع علوّ النسب، کمال الفضل و الحسب، وکان أستاذ أئمّة عصره، له تصانيف...».
سید ابو الرضا راوندی این کتاب را در ۵۳۶ق برای:«الصدر الاجل العالم بهاء الدین جمال الاسلام سید العراقین ابو عبد الله الفضل بن محمد بن الفضل» تالیف کرده است. فضل بن محمد، این درخواست را در خانقاهی برای وی املا کرده است. او نوشته است: «و رسم إملاء ذلك في خانقاه عمّه الصدر السعيد مجد الدين ناصر الإسلام أبي القاسم عبيد اللّه‏ بن الفضل بن محمود أنار اللّه‏ برهانه».
کتاب ضوء الشهاب با استفاده از دو نسخه خطی موجود آن تصحیح و تحقیق شده است.
۱.نسخه کتابخانه مصطفی عاطف افندی در کتابخانه سلیمانیه استانبول (شماره ۵۹۴)
این دست‌نوشته فاخر و نفیس به خط سید حیدر حسینی علوی آملی و مربوط به سال ۷۶۲ق است.
۲.نسخه مکتبه المتحف العراقی (دار الصدام للمخطوطات) (شماره ۲۴۶۱۶)
این نسخه در صفحات ۲۴ سطری، به نسخ عربی و خط محمد بن الامام الکبیر احمد بن محمد بن ابی عمر در سوم صفر ۶۲۵ق کتابت شده است.
ضوء الشهاب با استفاده از این دو نسخه تحقیق شده است. مصادر و منابع احادیث، اقوال و اشعار کتاب به تفصیل در پاورقی ذکر شده و لغات و اعلام آن شرح و توضیح داده شده است.
برخی احادیث نیز در شرح و کلام راوندی هست که محقق موفق به دستیابی به منبعی برای آن نشده است.
گفتنی است این کتاب مشحون از نکات ادبی و اشعار است و ادیب و شاعر ارجمند علامه سیدعبدالستار حسنی بغدادی همه متن را ملاحظه کرده و ضمن کنترل و ارزیابی متن گاهی توضیحاتی در پاورقی اضافه نموده است.
سیدعبدالستار حسنی همچنین در نوشتاری که در ابتدای کتاب آمده ضمن تکریم عالم بزرگ شیعه سید ابو الرضا راوندی، شعری در مدح وی و کتابش سروده است.
مقدمه محقق در صد صفحه شامل شرح حال، آثار، اساتید و شاگردان راوندی و امتیازات کتاب است و در پایان جلد سوم نیز فهارس هفت گانه برای اعلام، آیات، اماکن، مذاهب و ... آمده است.

نتیجه جستجو برای « »