و آنچه از امير مؤمنان نقل شده‏است :
الذِّكرُ يَشرَحُ الصَّدرَ . ^۱
ياد خدا ، دل را گشايش مى‏دهد . دَوامُ الذِّكرِ يُنيرُ القَلبَ وَالفِكرَ . ^۲
ياد مداوم خدا ، دل و انديشه را درخشان مى‏كند . مَن ذَكَرَ اللّه‏َ أحيا قَلبَهُ و نَوَّرَ عَقلَهُ و لُبَّهُ . ^۳
آن كه خدا را ياد كند ، ياد خدا ، دلش را زنده مى‏دارد و عقلش را درخشان مى‏كند . إنَّ اللّه‏َ سُبحانَهُ جَعَلَ الذِّكرَ جِلاءً لِلقُلوبِ ، تَسْمَعُ بِهِ بَعدَ الوَقرَة ، وتُبصِرُ بِهِ بَعدَ العَشوَةِ ، وتَنقادُ بِهِ بَعدَ المُعَانَدَةِ . ^۴
خداوند سبحان ، ياد خود را مايه صفاى دل‏ها قرار داده‏است ، كه پس از ناشنيدن ، بدان مى‏شوند ، و در پى ناديدن ، بدان مى‏بينند و پس از سرپيچى ، بِدان ، پيروى او مى‏كنند . مُداوَمَةُ الذِّكرِ قوتُ الأَرواحِ ومِفتاحُ الفَلاحِ . ^۵
تداوم ياد خدا ، نيروى جان‏ها و كليد رستگارى است .
دسته سوم ، متونى كه انس با خدا ، همنشينى با او و عشق و محبّت او را ثمره ياد خدا مى‏دانند ، مانند آنچه از پيامبر خدا نقل شده‏است :
مَن أكثَرَ ذِكرَ اللّه‏ِ أحَبَّهُ . ^۶
آن كه فراوان ياد خدا كند ، او را دوست خواهد داشت .

نقش ياد خدا در سازندگى انسان

در متون دينى اسلام ، نقش ياد خدا در سازندگى انسان ، به تفصيل ، مورد توجّه قرار گرفته است كه براى نمونه ، به سه دسته از آنها اشاره مى‏كنيم :
دسته اوّل ، متونى كه در آنها نقش ياد خدا در آفت‏زدايى و سالم‏سازى قلب ، مورد توجه قرار گرفته‏است ، مانند اين روايات كه از امام على عليه‏السلام نقل شده است :
ذِكرُ اللّه‏ِ مَطرَدَةُ الشَّيطانِ . ^۱
ياد خدا ، بيرون كننده شيطان است . ذِكرُ اللّه‏ِ رَأسُ مَالِ كُلِّ مُؤمِنٍ و رِبحُهُ السَّلامَةُ مِن الشَّيطانِ . ^۲ ‏
ياد خدا ، سرمايه هر مؤمن و سود آن ، سلامتى در برابر شيطان است . ذِكرُ اللّه‏ِ دَواء أَعلالِ النُّفُوسِ . ^۳ ‏
ياد خدا ، داروى دردهاى جان‏هاست . يا مَنِ اسمُهُ دَواءٌ و ذِكرُهُ شِفاءٌ ! ^۴ ‏
اى آن كه نامش دوا و يادش شفاست! .
دسته دوم ، متونى كه بيان كننده نقش ياد خدا در آرامش دل و شرح صدر ، و نورانيت قلب و فكر ، و ايجاد حيات و حواسّ باطنى ، و رشد و تكامل معنوى است ، مانند گفتار خداوند متعال :
«أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَـئنُّ الْقُلُوبُ» . ^۵
آگاه باش كه به ياد خدا ، دل‏ها استوار مى‏گردند .