تمرکز انحصاری بر اینها ندارد.

سرانجام آنکه، وَن دورزِن و چند پژوهشگر برجسته دیگر به‌هنگام نقد پیشنهادات روان‌شناسی مثبت‌نگر پیرامون آنچه که به زندگی ارزش زیستن می‌بخشد، حوزه رشد پس آسیبی را کامل درک نمی‌کنند. جالب آن است که این منتقدان از فرانکل به‌عنوان نمونه کاملی از آنچه که آرزومند آنیم یاد می‌کنند. ما هم با معرفی فرانکل به عنوان یک الگو موافقیم؛ اما به منتقدان یادآوری می‌کنیم که فرانکل مجسمه همان موضوعاتی است که در قلمرو روان‌شناسی مثبت‌نگر قرار دارد؛ یعنی، معنا و رشد پس‌آسیبی.

۶.روان‌شناسی مثبت‌نگر به عنوان یک کیش

آیا روان‌شناسی مثبت‌نگر چیزی بیش از یک جنبش ایدئولوژیکی است؟ یعنی، مشربی جزمی برای جوامع کنونی که در آن زندگی می‌کنیم و به‌طور روزافزون سکولارتر می‌شوند؟ برخی پژوهشگران بر این باورند که روان‌شناسی مثبت‌نگر به افراد فقط یک ارابه‌ آذین‌شده پرهیاهو می‌دهد که سوار آن شوند. اما این مقایسه مسایل را بیش از حد ساده می‌کند. آری، ممکن است که روان‌شناسی مثبت‌نگر تأکید بیش از اندازه‌ای بر تازگی کرده باشد؛ اما این تبلیغِ تازگی، برای شناساندن متفاوت بودنِ چشم‌اندازش در آغاز کار طبیعی و معقول است. پژوهشگران و دانشجویان روان‌شناسی مثبت‌نگر به شدت کار می‌کنند تا شواهد علمی برای موضوعات و پدیده‌های مهم فراهم سازند، و از تکنیک‌های خودیاری،^۱ که با آزمایش‌های روان‌شناختی اعتبار شایسته‌ای پیدا نکرده‌اند، طرفداری نمی‌کنند.

۷.اخلاق روان‌شناسان مثبت‌نگر

وَن دورزِن بر این باور است که روان‌شناسان مثبت‌نگر با طرح مسایل پیچیده و تبدیل آنها به کالاهایی آسان‌فروش و بُنجُل، راه‌حل‌هایی سریع و ناکافی‌ ارائه می‌کنند. اما آیا ما روانشناسان همواره برای اتصال شکاف میان برجِ عاجِ پژوهش و عملی کردن آن برای انسان گوشت و پوست و خون‌دار در تلاش نیستیم؟ نظریه‌ای که به مقام عمل درنیاید، پس به چه کار می‌آید؟

«روان‌شناسی رایج» به نامتعادلی یادشده در بالا نیست.

این نقد، در واقع نقدی متفاوت و جدی است که باید جداگانه پاسخ داده شود. تحقیق در حوزه‌های عزت نفس، اطمینان، ارزیابی مجددِ مثبت، و مانند آن، چندین دهه ادامه داشته است و روان‌شناسان مثبت‌نگرِ تازه‌کار باید بدانند که چه حوزه‌های تحقیقاتی و موضوعی پیش از آنها جریان داشته است تا بتوانند تشخیص دهند که چه چیزی «جدید» است و چه چیزی تنها بسط نظریه‌ پیشین است.

هِلد می‌گوید که پیام سلیگمن گاهی اوقات بسیار یک‌جانبه، مسیحایی و انتظارگونه است: «بدبین‌ها از بسیاری جهات بازنده هستند» (کتاب شادکامی اصیل). در پشت این سخنان، یک پیام تلویحی وجود دارد: «برجسته‌تر کردن مثبت‌ها» (و نادیده گرفتن منفی‌ها) بیشترین سودمندی را دارد (هِلد، ۲۰۰۴). اما تحقیقات نشان می‌دهند که برانگیختگی هر دوی هیجانات و خاطره‌های مثبت و منفی برای یکپارچگی و رشد ضروری است (لَرسِن و دیگران، ۲۰۰۳). با این‌حال، نباید از نظر دور داشت که محققان بر این باورند که هیچ شاهدی برای این گفته وجود ندارد که تعادلِ دقیق تجربه‌های مثبت و منفی امری ضروری است (کینگ، ۲۰۰۳). وانگهی، افرادی که خطاهای ادراکی مثبتی را تجربه می‌کنند، از حال و روز بهتری نسبت به واقع‌نگران برخورداند.

منتقدان نه تنها از چشم‌انداز نامتعادل روان‌شناسی مثبت‌گرا در پوشش موضوعات انتقاد می‌کنند؛ همچنین بر این باورند که گزارش سنجش‌گرانه آنها از موضوعات و یافته‌های تحقیقی نیز یک‌سویه است. روان‌شناسان مثبت‌نگر اغلب ادعا می‌کنند که هیجانات/ادراکات مثبت همواره به سلامت بهتر و طول عمر بیشتر منجر می‌شوند. این در حالی است که برخی محققان بر این باورند که زنان مسنِ دارای افسردگی خفیف، طولانی‌تر عمر می‌کنند (هایبِلز و دیگران، ۲۰۰۲)؛ و در یک مطالعه ‌طولی، سرزندگی و سرخوشی (خوش‌بینی و احساس شوخ‌طبعی) با جوان‌مرگی مرتبط بود (فریدمَن و دیگران، ۱۹۹۳).

۵.ابعاد منفیِ گریزناپذیر

انتقاد وَن دورزِن (۲۰۰۹) از روان‌شناسی مثبت‌نگر بر اساس این ادعای روان‌شناسی مثبت‌نگر مبتنی است که می‌خواهد پوچی و تُهیتِ مردمان تباه‌شده عصری را که زندگی‌هایشان را تهی از معنا می‌یابند، پُر ‌کند. به‌ویژه، وَن دورزِن بیان می‌کند با وجود آنکه کشمکش و سختی امری گریزناپذیر در وجود انسان است، روان‌شناسی مثبت‌نگر بر عاقبت به خیری و شادکامی چشم می‌دوزد. در پاسخ به این انتقاد باید گفت که حوزه‌های تاب‌آوری و رشدِ پس‌آسیبی نیز به‌طور خاص بر این مفاهیم و بر نحوه درس‌آموزی از رنج، و ایجاد امور باارزش در خودمان متمرکز هستند. انتقاد دورزن می‌خواهد فقدان فهم حوزه‌هایی فراتر از شادکامی اصیل و بهباشی درونی را نشان ‌دهد؛ اما همان‌طور که خواهید دید، روان‌شناسی مثبت‌نگر