را نگاه داشت و واکنش لازم را در رويارويی‌های دوسویه از خود نشان داد. اما این به مثابه اصل و قاعده عمومی نیست، بلکه به منزله تک‌نسخه موردی و متناسب با هر موقعيت با هر فرد، به مقدار معین و لازم بايد به کار گرفته شود. نه با همه به اندازه‏ای فروتنی و مهربانی کنيم که بر ما جسور و گستاخ شوند، و نه چنان درشتی و تندی کنيم که کسی به ارتباط با ما راغب نباشد و خود، يکی از سبکسرانی شويم که ديگران مجبور باشند با ما مدارا و رفتارمان را تحمل کنند.

می‏کنند و جز آنان که سبکسرند، از روش او روی برنمی‏تابند. اين
بردباران، اقتدا به ابراهيم کرده، با بردباری خويش، چنان فرصتی برای خود می‏آفرينند که به گفته سيدرضی، پهلوانان قدرتمند روزگار نيز
نمی‏توانند آن را از ايشان بگيرند.^۱

ما با بردباری خويش، عرصه را برای ادامه ارتباط ناسالم تنگ می‏کنيم و با ايجاد فرصت برای خود، گفتاری سالم و بی‏زيان را ابراز می‏داريم و سرنخ ارتباط را به دست می‏گيريم. پيروان حقیقی ابراهيم، سخن تلخ اطرافيان را فرومی‏برند و پاسخ زيبا بيرون می‏آورند و به قول صائب:

سخن تلخ فرو برده و قهقه زده‏امکام من تلخ کی از زهر هلاهل گردد

مرز بردباری

این بردباران والا چنان آرام، سنگین و باوقارند که با حمله‏ها و هجوم جاهلان از جای نمی‏جنبند و با باد جفا، قهر نمی‏کنند و هجوم را با هجوم پاسخ نمی‏دهند. اینان گاه هيچ پاسخی به بدرفتاری‌ها نمی‌دهند و ارتباط ناسالم آغازشده را در همان لحظه‏های نخستين به پايان می‌برند. این روش مطابق با فرموده امام صادق علیه السلام است که می‏فرمايد: «قابِلِ السَّفيهَ بالإعراضِ عَنهُ و تَركِ الجَوابِ يَكُنِ الناسُ أنصارَكَ؛ لأنَّ مَن جاوَبَ السَّفيهَ و كافَأهُ قد وَضَعَ الحَطَبَ علی النار^۲؛ با بی‏اعتنايی به سفيه و ندادن جوابش، با او مقابله كن، تا مردم جانب تو را بگيرند؛ زيرا كسی كه جواب سفيه را بدهد و مقابله‌به‌مثل كند، هيزم روی آتش نهاده است».

نکته اینجاست که بردباری نیز اندازه و جايگاه دارد و گاه باید حد آن