استعداد بالای درسی نيست،^۱ بلکه به معنای قدرت خويشتن‌داری انسان و نيروی مهار نفس است؛ همان مفهومی که در دانش روان‌شناسی نوين با اصطلاح «هوش هيجانی» بازگو می‏شود و تا حدود زيادی معانی نزديک به يکديگر دارند.

آيه شريفه، نکته لطيف ديگری را نيز در خود گنجانده و آن توصيف رفتارهای ناشايست به جهالت است. آیه، رفتار بندگان خدای رحمان را که سخن مسالمت‏آميز می‏گويند و به سلامت می‏رهند، در برابر جاهلان به تصویر کشیده است. اين جاهلان نابخردند و نه ناآگاه. اینان از سر سبکسری و کم‌عقلی، به بندگان خدا تعرض می‏کنند و آغازکننده ارتباط ناسالم‏اند. جهل نيز در اينجا معنا و مفهومی در برابر و مقابل با عقل دارد، و نه در برابر علم. جهالت انسانی، تنها به ناآگاهی او از دانش يا ناآشنايی با تخصص و مهارت، منحصر و محدود نمی‏شود. اينکه انسان نتواند خويشتن را مهار کند و مهارت ارتباط با درون و بيرون نداشته باشد، از نظر قرآن و روايات، جهل خوانده می‏شود و بسی ناپسند و نکوهيده است. اينکه انسان بتواند بد بشنود و خوب پاسخ دهد، دشنام بشنود و سخنی به سلامت گويد، نامهربانی و حق‌کشی ببيند و آرام و منطقی اعتراض کند، حاکی از غلبه عقل بر جهالت درون و سبکسری نفس اماره است. چنين انسانی در هر محيطی و با هر فردی می‏تواند ارتباطی سالم برقرار کند و ارتباط نادرست آغازشده را مديريت کرده، یا آن را با خوشی و سلامت به پايان برد. بردباری، مهارکننده شخص سبکسر و سفيه است و موجب فراوانی ياران انسان در برابر فرد سبکسر می‏شود.

پرسش‏ها فراوان است و به‌سادگی می‏توان ده‌ها عرصه ديگر را تصوير کرد که همه از اين قبيل‏اند و همه آن‌ها فقط به يک چيز نیاز دارند. شايد به شگفت آييد که کليد حل همه اين مشکلات يکی است! چگونه می‏توان سرنخ همه اين ارتباط‏های ناهمگون را به یک دست گرفت و حتی از همه آن‌ها به سود جذابيت و محبوبيت بهره برد؟!

راهکار یگانه

آيه ۶۳ و ۶۴ سوره فرقان، کلید این مشکلات را معرفی می‌کند. این دو آیه، بندگان خدای رحمان را به صفاتی توصيف می‏کنند که برخی از آن‌ها به کار روز و هنگام تلاش و تکاپو می‏آيند و برخی ديگر ويژه عبادت و قرائت و تهجّد شبانه‏اند. آنچه به کار روز می‌آید، در آيه شريفه ۶۳ آمده است که می‏فرمايد: (وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَی الْأرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً)«بندگان خدا، در زمين متواضعانه گام می‏نهند و فروتنانه راه می‏روند و هنگام خطاب و مواجهه جاهلانه، به سلامت پاسخ می‏دهند» و اين چيزی جز بردباری و حلم نيست. بردباری يعنی اينکه شما بتوانيد ابتکار عمل را در رويارويی خصمانه طرف مقابل به دست گيريد و با مهار عقل و زبان خود، نه تنها خود از عرصه حکمت پا بيرون ننهيد، که طرف مقابل را نيز خلع سلاح کرده، به دايره عقلانيت درآوريد.

جالب توجه اینکه در زبان عربی، حلم و عقل به هم نزديک‌اند و در روايات ما حلم را زيور علم دانسته‏اند و هر دو مطلب بر اين نکته دلالت
دارند که مديريت ارتباط ناسالمِ آغازشده، کار هر کسی نيست و به عقل و بردباری فراوان نياز دارد. عقل در اينجا به معنای هوش تحصيلی يا