۵. حلم و بردباری

(إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَحَلِيمٌ أوَّاهٌ مُّنِيبٌ)^۱

«حقّا كه ابراهيم بردبار و دلسوز مردم و بسیار آه‌کشنده و بازگردنده [به سوی ما] بود».

(وَ مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهيمَ إِلأ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَ لَقَدِ اصْطَفَيْناهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحينَ)^۲

«و كيست كه از آيين ابراهيم روی گرداند جز آن كه قدر خود را نشناخته و خود را به نادانی زند؟! و ما به‌يقين او را در دنيا [به نبوّت و امامت و حكمت] برگزيديم و حتماً در آخرت از شايستگان است».

(وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَی الْأرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما)^۳

«و بندگان خدای رحمان كسانی‏اند كه روی زمين فروتنانه راه می‏روند و چون نادانان آن‌ها را [به گفتار ناروا] طرف خطاب قرار دهند، آن‌ها سلام [و سخنی مسالمت‏آميز] گويند».

أحبه إخوانه^۱؛ آن که احسانش فراوان شود، دوستانش او را دوست خواهند داشت». ایشان در جمله‌ای دیگر، احسان را مایه استمرار دوستی می‌خواند و می‌فرماید: «من أحسن إلی الناس استدام منهم المحبة».^۲ اين سخنان نغز به‌روشنی و به‌صراحت، ميان احسان و تحکيم روابط دوستانه، ارتباط لزومی برقرار می‏کند و عطای انسان را مايه جلب محبت ديگران می‏داند و بخشيدن را به‌ويژه پيش از درخواست دوست، راه محبوب شدن و تعميق پيوند می‏داند.

گفتنی است از ديدگاه اسلام، همه کارهای خوب، مصداق احسان‏اند و حتی سلام و لبخند به دوست و دست دادن و خوشحال و خشنود کردن و هر کاری که بی‌ريا و بدون شرک، برای خدا به انجام رسد، احسان به شمار می‌آید و در روابط اجتماعی اثرگذار است.