خويشاوندان با تنها گذاشتنمان در موقعيتی حساس، به ما ضربه روحی بزنند؛ و همسرمان گاه به جای همدلی و همنوايی، ساز مخالف بزند و محيط خانوادگی را بر کام ما تلخ کند. در اينجا آيا می‏توان دوباره به احسان فرمان داد و در برابر بدی به خوبی انديشيد؟ شايد پاسخ به اين پرسش در نظر نخست، همان باشد که گاه از دهان ديگران می‏شنويم. آنان که با استدلالی به‌ظاهر منطقی فرياد می‏زنند: «سزای بدی بدکار را تند و باشتاب در کف دست بدکار بگذار؛ شايد ادب شود و تو آسوده گردی». اينان بر سخن خود پافشاری می‌کنند و استدلالی ديگر می‏افزايند که اگر بدی را با بدی سزا ندهی، بدکار را گستاخ‏ و ميدان را برای بدی بيشتر، بازتر کرده‏ای. اما پاسخ قرآن، چيز ديگری است. خداوند می‏فرمايد: (وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لأ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتي‏ هِيَ أحْسَنُ فَإِذَا الَّذي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأنَّهُ وَلِيٌّ حَميم)^۱«و هرگز امر نيك [از اعتقاد و كردار و گفتار] با امر بد يكسان نيست [پس بدی‏هايی را كه به تو می‏رسد] با بهترين روش دفع كن، به طوری كه ناگاه آن كه ميان تو و او دشمنی است [چنان شود كه] گويی دوستی گرم و خويشاوند است». يعنی بدی و زشتی را با بدی و کار زشت ديگری پاسخ نده؛ که اين جهالتی زيان‏آور است. اگر آنان نابخردی کردند، تو بردبارانه پاسخ بده؛ و اگر آنان بدی کردند، تو بزرگوارانه ببخش و درگذر. خداوند در ادامه کلام، دليل می‏آورد و نتيجه اين کار بزرگوارانه و هوشمندانه را نه آنچه دسته نخست می‏گفتند، بلکه فروريختن ديوار دشمنی و سر برآوردن کاخ دوستی می‏داند. مقابله نيکوکارانه و زيبا با بدی، دوست ما را که تنها

بی‏گمان محبوب دل مخلوقات خدا نيز خواهد شد و خداوند محبت او را به دل نيکان عالم می‏اندازد. خداوند همراه و پشتيبان نيکوکاران خواهد بود و اين غنيمتی بزرگ در زندگی است که انسان ياوری به بزرگی خداوند متعال داشته باشد. خداوند در سوره عنکبوت می‌فرماید: (إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ)^۱«همانا خداوند با نيكوكاران است». همچنین در سوره نحل می‌فرماید: (إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوا وَ الَّذِينَ هُم مُّحْسِنُونَ)^۲«به‌يقين خداوند با كسانی است كه پروا پيشه كرده‏اند و كسانی كه نيكوكارند». بنابراین خداوند به نيکوکاران در همه جا کمک می‏کند و يکی از آن عرصه‏ها، ارتباط اجتماعی با ديگران است. امام علی علیه السلام بر طبق نقل کتاب غرر الحکم می‏فرمايد: «کل محسن مستأنس؛ هر نيکوکاری، محبوب [دل‌ها] است».^۳

گفتنی است که احسان به ديگران نبايد تأخيری در پيش، يا منّتی در پس داشته باشد؛ که اين احسانی ناقص است و ميوه دوستی را خام و کال و ناپخته به بازار رابطه می‏فرستد.

پرسش

برای بسياری از ما انسان‏ها، گاه اين مشکل پيش می‏آيد که از ديگران نه تنها احسان و نيکی، که بدی و آزار می‏بينم. همسايه ما ممکن است نيمه‌شب به کاری بپردازد که آسايش را بر ما حرام کند؛ معلم ما با سختگيری زياد و غيرمنطقی، تمام تعطيلات ما را خراب کند؛