تعارضی ميان آنچه متون دينی می‏گويند و آنچه از پژوهش‏های انسانی و علمی به دست آمده است، به چشم نمی‏آيد.

الف ـ عوامل بيرونی

۱. تحميل

ازدواج حقيقی، پيوند عاطفی و حقوقی دو شخص علاقه‌مند به زندگی با هم است و ازاين‌رو مانند همه كارهای اختياری ديگر، تابع ميل و گزينش ارادی هر دو سوی رابطه است. اطرافيان و به‏ويژه پدر و مادر همسران، می‏توانند نقش زمينه‏سازی برای آشنايی و ايجاد نقطه‏های آغازين اتصال را به عهده گيرند و با بهره‏گيری از ابزارهای شناخته خود، ويژگی‏های پيدا و پنهان يك سوی رابطه را برای سوی ديگر، هويدا كنند. روشن است كه اين نقش، هيچ‌گاه نمی‏تواند به تحميل عقيده بر كسی منجر شود و به فرموده پيامبر، انسان بايد با كسی ازدواج كند كه هوای دوستی و مهر او به دلش افتاده، نه آنكه تنها پدر و مادرش او را دوست دارند.^۱ جامعه‌شناسان از سال‌ها پيش تا كنون، ازدواج‏های تحميلی را زمينه‌ساز بروز اختلاف‏ها و از عوامل قابل توجه ازهم‌پاشيدگی خانواده دانسته‏اند و برخی آن را مشابه تجارت و فروش دختران می‏بينند. علت اين امر نيز بديهی است؛ زيرا در ميان نهادن همه هستی جسمی و روحی، تنها زمانی امكان‌پذير است كه محبوبی بزرگ‏تر، در آسمان قلب انسان بدرخشد و او را به ايثارها و فداكاری‏های لازمه يك زندگی طولانی و جاويد فرابخواند. اسلام، اساس زندگی خانوادگی

خوشبختی را نخواهد ديد. مرور ادعيه معصومين در اين عرصه، ما را با آنچه خانواده سالم و ديرپا لازم دارد، آشنا می‏سازد.^۱

آسيب‌شناسی خانواده

خانواده به مثابه نخستين و مهم‌ترين كانون اجتماعی، همواره و در همه ابعاد، کانون توجه اديان توحيدی به‏ويژه دين اسلام بوده است. خانواده و نهادهای پرارزش دیگر، در معرض آسيب‏ها و آفت‏هايی قرار می‏گيرد و استواری، پويايی و سلامت آن تهديد می‏شود. راهبران رهيافته بشر و معصومان دلسوز انسان، رهنمودهايی برای رهيدن از اين خطرها، در پيشديد ما نهاده و عوامل و رفتارهای تهديدكننده خانواده را بيان داشته‏اند. اين هشدارها شدّت و ضعف دارد؛ اما همگی در جهت آگاهی‌بخشی به انسان و برانگيختن او به مقابله با آن‌ها يا جلوگيری از پيدايش آن‌هاست. ما اين عوامل را به سه دسته تقسيم كرده‏ايم: عوامل بيرونی و عوامل درونی كه خودْ به دو سوی رابطه زناشويی، يعنی شوهر و زن مربوط است.

گفتنی است هر چند برخی از اين عوامل، به‌تنهايی و يكباره، به جدايی و ازهم‌پاشيدگی منجر نمی‏شوند، به مثابه بخشی از علل ازهم‌پاشيدگی خانواده، با وزن‌هايی متفاوت ايفای نقش می‏كنند. جالب توجه آنكه بسياری از آنچه در پی می‏آيد، با پژوهش‏های ميدانی در اين حوزه سنجيده شده است. اين پژوهش‏ها، گستره وسيعی از كارهای ميدانی، تحقيقات آماری و جامعه‌شناختی را دربر می‏گيرد و خوشبختانه