ملازم دانشمندان، پيرو بردباران و پذيرنده از حكيمان است».^۱ عيسی علیه السلام سزاوارترين شخص را به خدمت، عالم دانسته است و طبق نقل کتاب کافی فرموده است: «إنّ أحق الناس بالخدمة العالم، سزامندترينِ مردم به خدمت، عالم است».^۲

ادب یاددهنده

آنچه گفته شد، بدان معنا نيست که عالم از متعلمش بهره‏کشی کند و او را خدمتکار خود ببيند، بلکه عالم نيز بايد برای حفظ رابطه علمی، آدابی رعايت کند. او بايد بداند که خداوند عزيز جليل بر او رحمت آورده و بخشی هر چند بسيار اندک از دانش را در اختيار او نهاده است و شکر و سپاس اين نعمت بزرگ، حفظ ارتباط علمی و هدايتگری و ارشاد فراگيران است. او بايد بی‏ادبی‏ها، نادانی‏ها و سبکسری پرسشگران و فراگيران را تحمل کند و بداند که زيور علمش، حلم و بردباری اوست. او بايد بی‏تکبّر و بی‏غرور و بی‏منّت، آن سوی رابطه علمی را استوار بدارد و دست بخشش و دهش خود را بگشايد، جامه بردباری بپوشد و از جويبار وقار بنوشد و با نگاه رحمت به دانشجويان خود بنگرد. او همچنين بايد آن اندازه سخن بگويد که رابطه علمی برقرار بماند و آنگاه ساکت شود که عرصه سؤال و گفتگو گشوده شود و هيچگاه نبايد سخنش، از علمش فراتر رود و زبانش بر خردش پيشی جويد. او بايد بخشی از دانسته‏هايش را از برخی نااهلان پنهان بدارد و بيش از ظرفيت مخاطب چيزی به دوش او نگذارد. او بايد بداند که علم، دو جامه زينتی

است»؛ نزد او از كسی غيبت نكنی؛ در مجلسش درِ گوشی صحبت نكنی؛ جامه‏اش را نگيری؛ اگر خسته بود، در سؤال كردن اصرار نورزی؛ از طول مجالسش به تنگ نيايی؛ زيرا حكايت همنشينی با او، حكايت درخت خرمايی است كه انتظار می‏كشی تا كی از آن چيزی برای تو بيفتد. همانا پاداش مؤمن دانشمند، بيشتر از روزه‌دار شب‌زنده‏داری است كه در راه خدا بجنگد. هرگاه دانشمند بميرد، رخنه‏ای در اسلام پديد آيد كه تا قيامت چيزی آن را نبندد.

گفتنی است اطاعت و پيروی از عالم نیز دستور صريح معصومان: است. پيامبر خدا صلی الله علیه و آله عالمان را چراغ‏های دنيا و آخرت معرفی کرده و به تبعيت از آن‌ها فرمان داده است .^۱ امام علی علیه السلام با داخل کردن دانشمندان در مفهوم اولوالامر، لزوم اطاعت از آنان را به آیل ۵۹ سوره نساء مستند فرموده است: «قَد جَعَلَ اللّهُ لِلعِلمِ أهلًا، وفَرَضَ عَلَی العِبادِ طاعَتَهُم بِقَولِهِ تَعالی: (أطيعُوا اللّهَ و أطيعُوا الرَّسولَ و اولِي الأمرِ مِنكُم)‏؛ خداوند برای دانش اهلی قرار داده و فرمان‌برداری از آنان را بر بندگان واجب كرده است؛ آن گونه كه در اين آيه فرموده است: «از خدا فرمان بريد و نيز از پيامبر و اوليای امر خود فرمان بريد».^۲ امام سجاد علیه السلام اين نکته را وحی الهی به دانيال نبی دانسته است: «إنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالی أوحی إلی دانِيالَ: ... إنَّ أحَبَّ عَبيدي إلَيَّ التَّقِيُّ الطّالِبُ لِلثَّوابِ الجَزيلِ، اللّازِمُ لِلعُلَماءِ، التّابِعُ لِلحُلَماءِ، القابِلُ عَنِ الحُكَماء؛ خداوند تبارك و تعالی به دانيال وحی كرد: ... محبوب‌ترين بندگانم نزد من، پرهيزگارِ جويای پاداش فراوان،