ارتباط علمی کوتاه‌ مدت

در آنجا که ما ارتباطی کوتاه و در حد يک پرسش‌و‌پاسخ يا کمک گرفتن از کسی برای حل مسئله‌ای علمی برقرار می‏کنيم، به سختگيری‌های مرحله قبل نیازی نيست. ما می‏توانيم در جايی که ارتباط، گستره وسيعی ندارد و دامنه آن محدود شده است، با افرادی پيوند علمی برقرار کنيم که حتی از نظر دينی، با ما مشترک نيستند. مبنای اختلاف حکم اين دو حالت آن است که آسيب مهم اثرپذیری از معلم ناصالح، در درس‏آموزی‏های مقطعی و ارتباط‏های موقت، کمتر پيش می‏آيد و در مقايسه با نکته علمی سودمندی که به چنگ می‏آوريم، قابل چشم‏پوشی است؛ هرچند بايد به‌هوش و به‌گوش بود تا گاه از همين عرصه کوچک، شيطان رخنه نکند و دين و اخلاق را به بهانه آموزش و علم‌آموزی، به باد ندهد.

احاديث متعددی می‏توان شاهد آورد که ما را به ارتباط کوتاه در حد پرسش و پاسخ، يا گوش‌سپاری و بردن بهره خود دعوت می‏کند. بسياری از اين روايات، برای ترغيب به اين کار، از تشبيه و استعاره‌ای زيبا سود جسته‏اند. اين روايات متعدد، حکمت و دانش سودمند برای انسان را به گمشده‏ای تشبيه کرده‏اند که هر جا و نزد هر کس باشد، صاحبش به آن سزاوارتر است.^۱ مؤمن عاقل و حکیم فرزانه مسلمان بايد در پیِ گمشده خويش به هر جا روان شود و هر جا آن را يافت، برگيرد؛ خواه نزد عالمی

به فروتنی، و از ريا به اخلاص، و از شك به يقين، و از رغبت به زهد، و از دشمنی به نصيحت فرا می‏خواند، نزديك شويد.^۱

در پرتو ايجاد ارتباط با اين‌گونه عالمان و نشست‌وبرخاست با آنان، می‏توانيم دين خود را بياموزيم و چراغ راه زندگی بيفروزيم. اين البته ويژه ارتباط‏های دائم يا دست‏کم طولانی‌مدت است؛ ارتباط‏هايی که ميان شاگرد و استاد، و فراگيرنده و آموزنده برقرار می‏شود و نفوذ عميق استاد در شاگرد را به بار می‏آورد. ازاين‌رو بايد در آن‌ها احتياط کامل به خرج داد و تنها با عالمانی پیوند همیشگی برقرار کرد که عنوان عالم ربّانی و آموزگار شایسته بر آن‌ها صدق کند؛^۲ ازآن‌رو که رفتار معلم، افزون بر دانش او، تأثير فراوانی در تربيت و پرورش فراگيرنده دارد. متعلم با گوش خود، دانش را فرا می‏گيرد و با چشم خود از رفتار و کردار او تصويربرداری می‏کند و اين تصويرهای گرفته‌شده را در جان می‏نشاند و خود را دانسته و خواسته، و گاه نادانسته و ناخواسته به معلم خويش شبيه می‌کند. اگر عالم و آموزگار، اخلاق حسنه و نيکو داشته باشد، شاگردان و مرتبطان با او نيز به همان شکل درمی‏آيند؛ و اگر صالح باشد، پيروانش نيز صالح خواهند بود. ولی اگر عالمی که ساعت‏ها در کنار شاگردان، فرصت القای مطالب دارد و با اخلاق و رفتارش نيز به او نکته‏ها می‏آموزد، ناصالح و ناشايست باشد، آنگاه در لابه‌لای علم‌آموزي‌اش، اخلاق مرتبطان با خود را نيز تباه می‏کند و تصوير عالم بی‌عمل يا حتی بدکردار، در ذهن آن‌ها برجای می‏نهد.