با خداوند هستی است که انسان‏ها آزادند با يکديگر انواع و گونه‏های متفاوت روابط اجتماعی را برقرار کنند. اين دو آيه در سوره عنکبوت و لقمان، به انسان اجتماعی يادآور می‏شود با وجود آنکه يکی از نزديک‏ترين ارتباط‏های اجتماعی، رابطه با پدر و مادر است و قرآن خود به اين پيوند، فرمان داده و بارها به آن سفارش کرده است، آنجا که پای ظلم به ميان آيد، اين پيوند بايد به صورت خفيف‏تری ادامه يابد. رابطه اطاعت از پدر و مادر بايد به ارتباط پسنديده، نيک‌رفتاری و مصاحبت نيکو تقليل يابد و تنها در جايی بايد پا را از مدارا و نرمی بالاتر، و به پله اطاعت قدم نهاد که به راه حق بازآيند و پدر و مادری مسلمان شوند يا حداقل برای مشرک و کافر کردن فرزندشان نکوشند. امر دين و اطاعت دينی، فقط به خداوند و افرادِ در راه او منحصر است و امر پدر و مادر با همه احترام و تکريم واجبشان، در جايی که مخالفت با حق و فرمان خداوند دارد، مطاع نيست و پيروی‏های فردی و اجتماعی دیگر نيز تابع همين فرمان در ذيل آيه است: (واتبع سبيل من اناب الی)^۱«پيرو راه کسی باش که به سوی من بازگشته است».

منافقان

بر پايه همان دليلی که پيروی از کافران را ممنوع و برقراری پيوند با آن‌ها را زيان‏بار دانسته است، اطاعت از منافقان نيز نادرست است و خداوند متعال همه را از آن باز داشته و این نهی و خطاب را حتی به پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز متوجه کرده است؛ با آنکه روشن است پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله هيچ‏گاه از منافقان پيروی و اطاعت نخواهد کرد به گونه‌ای که به زيان

اطاعت از پدر و مادر و توصيه مکرر به احسان و نيکی به آن‌ها، چنين می‏فرمايد: (وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بي‏ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَاُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُون)^۱«و انسان را به نيكی به پدر و مادر سفارش كرديم و [گفتيم] اگر با تو سخت گيرند تا چيزی را كه بدان علم نداری شريك من سازی، از آنان اطاعت مكن. بازگشت همه شما به سوی من است؛ پس شما را از آنچه عمل می‏كرده‏ايد آگاه می‏كنم». قرآن، اين بازداشتن را در سوره لقمان تکرار فرموده است: (وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ اُمُّهُ وَهْناً عَلی وَهْنٍ وَ فِصالُهُ في‏ عامَيْنِ أنِ اشْكُرْ لي‏ وَ لِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصيرُ * وَ إِنْ جاهَداكَ عَلی أنْ تُشْرِكَ بي‏ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً وَ اتَّبِعْ سَبيلَ مَنْ أنابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَاُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ)^۲«و ما انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كرديم، درحالی‌كه مادرش او را [در ايّام بارداری] در حال ضعف روی ضعف حمل كرد، و [شير دادن و] از شير جدا كردنش در دو سال بود، [گفتيم] كه مرا و پدر و مادرت را سپاس‏گزار، كه بازگشت [همه] به سوی من است * و اگر در حق تو بكوشند كه چيزی را كه به [الوهيت و ربوبيت] آن علم نداری شريك من قرار دهی، هرگز از آن‌ها اطاعت مكن، و در دنيا با آن‌ها به‌نيكی معاشرت نما، و پيرو راه كسی باش كه [در همه حال] به سوی من بازگشته است. سپس بازگشت همه شما به سوی من است؛ پس شما را از آنچه انجام می‏داده‏ايد آگاه می‏كنم».

اين آیه نشان از آن دارد که پيوندهای اجتماعی، همگی از رابطه توحيدی انسان با خداوند رنگ می‏پذيرند و تنها با حفظ اين ارتباط يگانه