درهرحال، خوش‌گويی و گفتن سخنی که زيبا و نکوست، افزون بر آنکه محبت آن سوی رابطه را به سوی ما می‏کشاند و ما را در جايگاهی رفيع در ديدگان او می‏نشاند، شيطان را نيز از ميانه می‏راند و او را از گسستن رشته پيوند، نااميد می‌کند و رفتن شيطان از کناره پيوند، کافی است که بسياری از بدگمانی‏ها، حسادت‏ها، تهمت‏ها و غيبت‏ها بروز نيابد و رابطه برای هميشه سالم و پاک و دست‌نخورده بماند.

نرمی و شیرینی سخن

بر پایه آنچه گذشت و با توجه به ترسیم قرآنی فضای گفتگو، سخن نيکو، شیطان رانده‌شده،‌ دشمن آشکار انسان را از عرصه رابطه می‏راند و پيوندی استوار به ارمغان می‏آورد. در اين فضا فهم و تصديق اين دو سخن منسوب به امير مؤمنان علیه السلام (به نقل از غرر الحکم) آسان می‏شود: «عَوِّدْ لِسانَكَ لِينَ الكلامِ و بَذلَ السَّلامِ، يَكثُرْ مُحِبُّوكَ وَ يقِلَّ مُبغِضُوكَ»؛^۱«مَن عَذُبَ لِسانُهُ كَثُرَ إخوانُهُ».^۲ این دو روایت، دو صفت زيبای ديگر، یعنی نرم‌گويی و شيرين‌سخنی را برای کلام بيان می‏کنند و تأثير مستقيم آن‌ها را بر افزايش ارتباط‏های اجتماعی نشان می‏دهند. نرم‌گويی را نمی‏توان به طور دقيق تعريف کرد، اما همه ما معنای اجمالی آن را می‏دانيم و تفاوت آن را با درشت‌گويی می‌فهمیم. ما می‏توانيم خطای دوست و طرف رابطه خود را با لحنی آرام، سخنانی شمرده‌شمرده و با جملاتی مرتب‌شده و بدون خشم و خشونت بيان کنيم و می‏توانيم شيطان را به

يَقُولُوا الَّتِی هِی أحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَـنَ يَنزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَـنَ کانَ لِلإنسَـانِ عَدُوًّا مُّبِينًا)^۱«و به بندگان من بگو سخنی را كه نيكوتر است بگويند (برای هر مقامی نيكوترين سخن متناسب آن مقام را انتخاب كنند) همانا شيطان [به وسيله كلمات مفسده‏انگيز] ميانشان را بر هم می‏زند؛ زيرا شيطان هميشه برای انسان دشمنی آشكار بوده و هست».

شيخ طوسی در تفسير اين آيه به نقل از حسن بصری آورده است: به بندگانم بگو که به يکديگر، نيکوترين چيزی را که می‏شود گفت بگويند^۲ و به تعبير علامه طباطبايی سخنی زيبا و مؤدبانه و به دور از درشتی و زشتی و ستم بگويند؛ سخنی که نيکو و همراه ادب باشد، تا زمينه دخالت شيطان را از بین ببرد. آيه در بخش دوم، تأثير کلام نيکو در ارتباط اجتماعی را به‌روشنی بيان می‏کند. ما حتی اگر به بدکاران سخن نيکو بگوييم، ديگر شيطان نمی‏تواند آن‌ها را تهييج و تحريک کند و ما را به جان هم اندازد. اين بدان معناست که شيطان از بدگويی و زشت‌گويی، بهره می‏برد و ارتباط ميان انسان‏ها را سست می‏کند و بر ما لازم است که اين فرصت را به او ندهيم. بدگويی، تخم کينه می‏کارد و دشمنی را به جای دوستی می‏نشاند و شيطان ميان دشمنی‏ها، ده‌ها کار ديگر می‏کند و آن اندازه وسوسه می‏کند تا دو انسان مرتبط را از هم چنان جدا کند که ديگر هيچ‌گاه به هم نپيوندند و اين کار را اگر ميان مؤمن و کافری که احتمال هدايتش می‏رود، با فعاليتی معمول بکند، ميان دو مؤمن به‌هم‌پيوسته با تلاش مضاعف می‏کند.