شماست.^۱ سخنی که ادامه آيه می‏تواند قرينه‏ای بر تأييد آن باشد؛ زيرا ذيل آيه به بيان برتری ايمان و علم و مؤمنان و عالمان پرداخته است.

نجوا نکردن

در ارتباط همنشینی، گاه نجوا و سخن درگوشی دو تن با یکدیگر، به ارتباط همنشینان آسیب می‌رساند. این عارضه ارتباطی که زیان‌آور است و در مجالس و ارتباط میان افراد، نمود زیبایی ندارد، در آياتی از سوره مجادله گوشزد و گونه‌هایی از آن نهی شده است.^۲ خداوند در این باره می‌فرماید:

(ألَمْ تَرَ أنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأرْضِ مَا يَكُونُ مِنْ نَجْوَی ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ وَلَا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سَادِسُهُمْ وَلَا أدْنَی مِنْ ذَلِكَ وَلَا أكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أيْنَ مَا كَانُوا ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ .ألَمْ تَرَ إِلَی الَّذِينَ نُهُوا عَنِ النَّجْوَی ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَيَتَنَاجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَةِ الرَّسُولِ وَإِذَا جَاءُوكَ حَيَّوْكَ بِمَا لَمْ يُحَيِّكَ بِهِ اللَّهُ وَيَقُولُونَ فِي أنْفُسِهِمْ لَوْلَا يُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِمَا نَقُولُ حَسْبُهُمْ جَهَنَّمُ يَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمَصِيرُ. يَا أيُّهَا الَّذِينَ أمَنُوا إِذَا تَنَاجَيْتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَةِ الرَّسُولِ وَتَنَاجَوْا بِالْبِرِّ وَالتَّقْوَی وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ. إِنَّمَا النَّجْوَی مِنَ الشَّيْطَانِ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ أمَنُوا وَلَيْسَ بِضَارِّهِمْ شَيْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَعَلَی اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ)

«آیا ندیده‌ای كه خدا هرچه را در آسمان‌ها و زمين است می‌داند؟ هيچ سه كس با هم نجوا نكنند مگر آنكه خداوند چهارمينِ

از جلوس حضرت صلی الله علیه و آله ايشان، آخرين فرد مجلس به شمار می‏آمد تا آنگاه که فردی ديگر بيايد و کنار حضرت بنشيند و او آخرين فرد مجلس شود. همچنین به اين معناست که گاه در مجلس پرجمعيت، پيامبر برای حفظ همين شيوه و سيره مجبور می‏شد در پايين مجلس و گاه کنار در بنشیند که اين نيز تواضع پيامبر را می‏رساند؛ نه به‌ سان برخی افراد، که حتماً باید به بالای مجلس بروند و با تنگ کردن جای ديگران، خود را به آن‌ها تحميل کنند.

از جا برخاستن

ادب ديگری که قرآن به آن فرمان می‏دهد، این است که چون فرمان به برخاستن از مجلس داده شد، کسانی که نشسته‏اند، برخيزند؛ زيرا گاه جمعيت چنان افزون شده است که با جمع کردن خود و تنگ نشستن و جا گشودن، جا برای کسی باز نمی‏شود و فايده‏ای برای تازه‌واردان ندارد. در اين حالت چاره‏ای جز بلند شدن و برخاستن نشستگان و بيرون رفتن آنان نيست، تا آنکه افراد تازه‌وارد به درون مجلس بيايند و به هدف از شرکت خود در جلسه برسند. اين رفتار، گونه‏ای احترام اجتماعی و نشانه فروتنی است؛ موضوعی که اگر در مجلس‏ها رعايت نشود، به تضعيف روابط اجتماعی و حتی ممکن است به درگيری و ازدحام کشيده شود. گفتنی است علامه طباطبايی در تفسير شريف الميزان صورت ديگری را نيز احتمال داده است. ايشان می‏فرمايد: فرمان به برخاستن برای آن است که شخصی برتر و بالاتر از شما به مجلس آمده و ممکن است بزرگ و صاحب مجلس، از شما بخواهد که برخيزيد و جای خود را به شخص تازه‌وارد بدهيد. کسی که از نظر علم يا تقوا، برتر و بالاتر از