رغبت شرکت‌کنندگان، ازدحام پديد می‏آيد و عده‏ای از حضور در مجلس محروم می‏مانند. آنان آمده‏اند که شخص بزرگی را زيارت کنند يا از فيض صحبت کسی بهره ببرند يا حضور خود را به صاحب مجلس اعلام و با صاحبان مصیبت همدردی کنند، اما با کمبود جا روبه‌رو می‏شوند و احساس حرمان و عدم موفقيت در راهيابی به آن مجلس می‏کنند. آيه شریفه فوق دستور می‏دهد که هرگاه بزرگ يا صاحب مجلس فرمان داد که جا باز کنيد، چنین کنید. آيه، شکل اجرايی آن را به خود ما واگذار کرده است؛ اما رفتار بزرگوارانه معصومان نشان می‏دهد که اندک جابه‌جايی، برای گشودن جايی جديد و ارائه و اهدای آن به هر تازه‌وارد، کافی است.

ادب ورود

ادب جا گشودن اقتضا می‏کند که شخص تازه‌وارد نيز خود را به جمع تحميل نکند و به سوی کسی و جايی برود که برايش جايی گشوده و او را به نزديک خود فرا خوانده است و اگر چنين نشد و کسی به او پيشنهاد نکرد، در جايی بنشيند که در مقایسه با جاهای ديگر بازتر و گشاده‏تر است. اين فقط استنباطی از ادب اولیه نيست، بلکه سفارش و سیره پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله است که خود هرگاه وارد خانه می‏شد، در پايين‏ترين جای مجلس می‏نشست. ما سفارش پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله رǠمی‏آوريم؛ چون افزون بر اثبات نکته پيش‌گفته، اين ادب اجتماعی را نوعی کرامت و احترام دانسته است. متن چنين است:

رسول الله [صلی الله عليه وآله]: إذا أخذ القوم مجالسهم، فإن دعا رجل أخاه وأوسع له في مجلسه فليأته فإنما هي كرامة أكرمه بها

آورده‏اند و كسانی را كه به آن‌ها دانش عطا شده درجاتی بالا برد. و خداوند از آنچه می‏كنيد آگاه است».

درآمد

همه روابط اجتماعی، درازمدت نيستند. ما در زندگی روزانه ساعت‏هايی نه چندان طولانی با افرادی ديگر همنشين يا همسفر می‏شويم. اين‌ها نيز بخشی از زندگی ما هستند و در این زمینه نيازمند رعايت ادب و بايسته‏های آن هستيم. طول مدت اين رابطه‏ها آن اندازه نيست که لازم باشد همه آنچه را در رابطه‏های درازمدت و دائم به کار می‏بريم، در آن جاها نيز به کار ببنديم، اما همين رابطه‏های کوچک و موقت، تأثيرات مهمی در زندگی ما دارند و گاه سرآغاز ارتباطات بعدی و دائم ما می‏شوند.

يکی از اين رابطه‏ها، همنشينی و مجالست است. ما گاه در نشست خويشاوندی و دوستانه، با کسی همنشين می‏شويم. گاه در مراسم عروسی خویشاوندی يا عزاداری فرد بزرگی به مجلس درمی‏آييم و گاه کسی به مجلس ما درمی‏آيد. قرآن کريم به اين رابطه‏های کوتاه نيز عنايت داشته و دست‌کم در سه آيه به همنشينی و آداب آن پرداخته است؛ آدابی مانند جاگشودن، از جا برخاستن و نجوا نکردن. گفتنی است برای تکمیل نسبی بحث، ادب ورود را نیز از سیره پیامبر می‌افزاییم.

جا گشودن

آيه يازدهم سوره مجادله، به دو ادب اشاره دارد: يکی، جا گشودن؛ و ديگری، هنگام لزوم از جا برخاستن. در بسياری از مجلس‏ها بر اثر