رفتار تندی پیشه کند یا حتی ناسزا و سخن نابجایی بگوید^۱ اشاره شده و نیز از حلم موسی و هارون در برابر فرعون در جای‌جای قرآن بارها یاد شده است و بردباری جانسوز یعقوب در برابر برادران نابکار یوسف و دشمنان خونی و درونی او نیز در سوره یوسف به‌خوبی ترسیم شده است. پس از این‌همه، بردباری شگفت فرزند ایشان، محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله را می‌توان نمونه آورد. او که برای دعوت به حق به پاخاسته بود، نه در مکه و طائف از سنگ‌پراکنی‏ها و نامهربانی‏ها به جوش‌وخروش آمد و نه در دوران مدينه از شکستن دندانش در نبرد اُحد و ديگر جنگ‌ها بی‏تاب شد و نه در تقسیم غنایم حنین از فشار و ازدحام و درشتگویی و توقعات بی‌جا و درخواست‌های نادرست اعراب جاهلی به هیجان آمد. او هیچ گاه از ارتباط سالم و پیوند دوستانه با مخاطبان حقيقی‌اش دست نکشيد و هیچ کس خشم او را به سبب مسائل شخصی ندید.

اگر پيامبران الهی در برابر انسان‏هايی تا اين اندازه نابکار، چنين بردباری‏هايی از خود نشان داده‏اند، ما بی‏گمان بايد در برابر انسان‏هايی هم‌کيش و همراه که گاه نامهربانی می‏کنند، بسيار بردبارتر باشيم و آستانه تحمّل ما چنان باشد که در برابر بدترین رفتار آن‌ها نیز تاب پایداری داشته باشیم؛ صفتی که در جامعه کنونی ما کم‌کم رو به کاهش دارد و همين پايين بودن سطح آستانه تحمل، ارتباطات اجتماعی ما را در گستره‌ای پهناور، با اختلال و آسيب‏های جدّی روبه‌رو کرده است. ازاین‌رو پيروان راستين اديان ابراهيمی، دين او را سرلوحه زندگی خود

اسوه‌های بردباری

نمونه‌های بزرگ بردباری، پيامبران الهی، و يکی از بزرگ‌ترين آن‌ها حضرت ابراهيم علیه السلام است. خداوند او را «حليم» ناميده است و اين از توجه به ماجرای او و قوم لوط هويداست. در سوره هود می‏خوانيم که فرستادگان الهی به خانه ابراهيم آمدند و پس از بشارت دادن به تولد اسحاق و فرزند و نوه‏دار شدن حضرت ابراهيم علیه السلام خبر دادند که برای عذاب قوم لوط فرستاده شده‏اند. ابراهيم علیه السلام با آنکه از گمراهی و ضلالت قوم لوط رنج‏ها کشيده بود و به زشتکاری آن‌ها آگاه بود و از بی‏احترامی و لجاجت آن‌ها در برابر لوط خبر داشت، چنان بردبار و پرحوصله بود که در عوض نفرين به اين قوم گمراه، با خدا به گفتگو برخاست و با پافشاری تمام ‏خواست که خداوند عذاب آن‌ها را به تأخير اندازد تا شايد هدايت شوند و نجات يابند.^۱ شکیبایی و بردباری ابراهیم علیه السلام در ماجرای رؤیای صادقه و فرمان الهی به سر بریدن فرزند برومندش، اسماعیل علیه السلام نیز مشهور است.^۲ نکته جالب توجه اینکه خداوند حضرت اسماعیل را نیز به صفت حلم می‌ستاید و می‌فرماید: (فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِيمٍ).^۳ اين منش بزرگوارانه، در همه پیامبران به چشم می‌آید و قرآن در بسیاری جاها و مناسبت‌های گوناگون، این ویژگی پسندیده را فراز آورده است. در سوره هود به بردباری حضرت نوح علیه السلام در دعوت حدود هزارساله‌اش بی آنکه از میدان به در رود و