بروز نمی‏دهد، يعنی من آن اندازه به رفتارها و کردارها و گفتارهای
انسان‏های دیگر توجه داشته‏ام که فقر و نياز آن‌ها را از پس پرده ضخيم خويشتنداری و تعفف ديده‏ام و اين به‌تنهایی گونه‏ای نفوذ به عمق روح انسان را ثابت می‏کند و شايد بالاتر، گونه‏ای اتحاد روحی را؛ و حالت دوم آن است که من از خود رهيده و فارغ شده‏ام و گويی نياز خود را هيچ انگاشته‏ام و با همه فشارهای درونی و وسوسه‏های بيرونی، بر علاقه و احتياجم پا نهاده‏ام و آزمندی را از خود رانده‏ام و دست خود را به دستگيری نيازمندان ديگر گشوده‏ام. اين ازخودرهيدگی و وارستگی، زيبايی روح انسان را به تصوير می‏کشد، همان که آيه نهم سوره حشر، آن را «فلاح» ناميده است؛ یعنی پيروزی روح انسان بر جسم او و پاسخگويی به نيازهای روح و ترجیح آن‌ها با کنار نهادن خواسته‏های جسم؛ یعنی فرو نهادن بارهای اضافی و گسستن زنجيرهای وابستگی برای پرواز تا اوج رستگاری و کاميابی. چنين کسی با آنکه دارایی مادی زيادی نپرداخته است، چون از درون، زنجير بخل و حرص را گسسته، نزد خداوند محبوب و نام‌بردار می‏شود و هر کس که محبوب خدای متعال گردد، خداوند پاداش او را نه به اندازه بخشش و حمايت مالی‏اش و نه چند برابر، که بدون حساب و غیرقابل شمارش می‏دهد. چنين فردی، به چنان زيبايی درونی و روحی می‏رسد که همگان را جذب می‏کند و چنان جوانمرد و کامل می‏گردد که اطرافيان را به سوی خود می‏کشد. ایثارکننده، بر قلّه مکارم اخلاقی می‏نشيند و این صفت او به‌تنهايی و حتی بدون زيبايی‏های ديگر، برای جلب دوستی‏ها و برقراری پيوندها، کفايت می‏کند. ايثار زيوری است که فقيران را نيز می‏آرايد و آنان را نيز مانند ثروتمندان نیکوکار و اغنيای سخاوتمند، برمی‏کشد و بر تارک شکوهمند آقايی و

نياز به آن، به نيازمندتر از خود ببخشد. در این حدیث امام معصوم با استناد به آیه شریفه مورد بحث، ایثار را آنگاه ارزشمندتر می‌بیند که از سوی فردی نیازمند صورت گیرد. متن حدیث چنین است:

أبو بصير عن الإمام الباقر أو الإمام الصادق علیهما السلام، قالَ: قُلتُ لَهُ: أيُّ الصَّدَقَةِ أفضَلُ؟
قالَ: جُهدُ المُقِلِّ، أما سَمِعتَ قَولَ اللّهِ عز و جل: (وَ يُؤْثِرُونَ عَلَی أنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ)^۱ تَری هاهُنا فَضلًا؟^۲ابو بصير: به امام باقر يا صادق علیهما السلامگفتم: كدام صدقه برتر است؟
فرمود: کوشش بينوا. اين سخن خدای عز و جل را نشنيده‏ای كه: «و [ديگران را] بر خويشتن، مقدّم می‏دارند، هرچند خودشان نيازمند باشند». آيا در اينجا مازادی می‏بينی؟ یعنی آيا در آيه، قيدی در خصوص اينكه مازاد نياز خود را عطا می‏كنند، می‏بينی؟

پیامد ایثار در رابطه اجتماعی

يکی از رابطه‏های اجتماعی توصيه ‌شده در اسلام، حمايت مالی از نيازمندان است، حتی اگر حمايتگر خودْ فقير و نيازمند باشد و اين حاکی از اهميت پشتيبانی مالی در اجتماع است. در رابطه‏های مالی با نيازمندان، احساس عميق انسانی پديد می‏آيد و هر دو سوی رابطه، پيوندی ژرف با هم را تجربه می‏کنند. آنگاه که من نياز کسی را تشخيص می‏دهم و سپس در صدد رفع آن برمی‏آيم، دو حالت زيبا را از خود بروز داده‏ام: حالت اول، شناخت وضعيت دشوار انسان ديگر است که به طور معمول آن را