نيازهای مؤمن، به صورت گسترده و عمومی باشد، مصداق تعاون اجتماعی بر برّ و نيکی و تقواست؛ زيرا فرض آن است که در جامعه دينی، نيازهای مؤمنان نيز بيرون از دايره شرع و دين نيست و عبارت «يقضی بعضهم حوائج بعض» در حديث، اين عموميت را به ما می‏فهماند؛ زيرا واژه «بعض» در هر دو کاربردش، به افراد معين و محدود اشاره نمی‏کند. حديث نمی‏فرمايد که فرودستان، نياز فرادستان را برطرف کنند، يا ثروتمندان نياز مالی فقيران را برطرف کنند، يا کسی که بزرگ‌تر است، حاجت کوچک‌تر را برآورده کند؛ بلکه هر کس که می‏تواند نياز فرد ديگری را برطرف کند، به اين عرصه همياری اجتماعی درآيد و مهارت و قابليت خود را به کار گيرد. از اين ديدگاه، روایت همسوست با آيه ۳۲ سوره زخرف: (أ هُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنا بَيْنَهُمْ مَعيشَتَهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِيًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ)«آيا آن‌هايند كه رحمت پروردگار تو را تقسيم می‏كنند؟! ماييم كه وسايل حيات آن‌ها را در زندگی دنيا در ميانشان قسمت كرده‏ايم و برخی از آن‌ها را بر برخی، به رتبه‏هايی [از كمالات و مهارت‌ها] برتری داده‏ايم تا برخی، برخی دیگر را به خدمت گيرند [و اجتماع بشری سامان یابد]، و رحمت پروردگار تو از آنچه آن‌ها گرد می‌آورند، بهتر است».

استاد مطهری; در تبيين آن به همين نکته اشاره کرده‏اند که چون واژه «بعض» معين نيست، برخی، برخی ديگر را به استخدام درآورند و ممکن است در جايی ديگر اين استخدام‌گيرندگان، خود به استخدام ديگران يا حتی همان مستخدمان خود درآيند. دندانه‏های اجتماع، بالا و پايين و چپ و راست دارند و درگير يکديگر شدن و پيوند هريک با

ارتباط، ارتباطی حمايت‏آميز با مظلوم و رابطه‌ای ستيزه‏گرانه یا دست‌کم معترضانه و نارضایتمندانه با ظالم برقرار کنيم.

برآوردن نياز مؤمن

از ديدگاه قرآن، مؤمنان برادرند^۱ و ازاين‌رو پيامبر خدا صلی الله علیه و آله با استفاده از اين اصل بنيادين می‏فرمايد: «المؤمنون اخوة، يقضی بعضهم حوائج بعض، فبقضاء بعضهم حوائج بعضٍ، يقضی اللّه‏ حوائجهم يوم القيامة؛^۲ مؤمنان برادرند؛ نيازهای يکديگر را برآورده می‏کنند و به همين سبب که نيازهای يکديگر را برآورده می‏سازند، خداوند نيازهايشان را روز قيامت برآورده می‏کند».

معنای اين حديث در ارتباط با آيه چنان می‏شود که هر مؤمن دارای تخصص و مهارت و توانايی خاص، از آن برای رفع نياز مؤمنی ديگر، بهره گيرد و سرمايه دنيوی خويش را به کار بَرَد تا بهره آن را در جهان آخرت کسب کند. اگر هر کس به اين کار بينديشد و بپردازد، آنگاه نياز خودش نيز به وسيله شخص ديگری برطرف می‏شود و اين رشته، تکرار می‏شود و همه اجتماع، نيازهای ديگران را برطرف می‏کنند و نيازهاي خودشان نیز به وسيله اجتماع برطرف می‏شود و تعاون بر کار نيک شکل می‏گيرد. اين شیوه، افزون بر آن است که چند نفر همکاری کنند تا کاری نيکو شکل گيرد. آن همکاری نيز مصداق تعاون اجتماعی است و همياری خيّرين برای ساختن مدرسه و مسجد و حسينيه، به طور مسلّم، تحقق‌بخش همياری و همکاری بر نيکی است، اما اگر برطرف کردن