که به در می‏آييم، کسی به ما سلام نکند و هيچ کس به ما لبخندی نزند و هيچ کس با ما سخنی نگويد و در طول روز نه تلفنی و نه پيام و پيامکی، و فردا و فرداهای ديگر نيز چنين باشد. آنگاه کدام‌يک از ما به غم تنهايی و اندوه غربت دچار نمی‏شود؟ اگر افراد جامعه از درون با هم دوست نباشند و پیوندی عمیق میان اقوام و انسان‌های متفاوت جامعه برقرار نباشد، می‌توان عزت و اقتداری سراغ گرفت؟

نعمت برادری

از جمله يادکردهای قرآن از پيوندهای اجتماعی، مقايسه وضعيت اعراب در روزگار جاهلی و پيش از اسلام با وضعيت آنان پس از اسلام است. می‏دانيم که عرب پيش از اسلام در غرقاب غارت و درگيری و جنگ و تندخويی و بريدن و گسستن و دوری و هجران به سر می‏بُرد. آنان بر لبه پرتگاه نيستی قرار داشتند و خانواده‏های بسيار، چند تن از افراد خود را در کشمکش‏های طايفه‏ای از دست داده بودند و حرمت‏های بسياری فرو ريخته بود و امنيت و دوستی، آرزوهايی دوردست می‏نمود. خداوند با روانه کردن منجی بشر، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله آنان را به جمع شدن گرد محور واحد فراخواند و خود ميان دل‌های آنان الفت انداخت.
اعرابی که تا ديروز چکاچک شمشيرها را می‏شنيد، با اسلام آشنا شد و دستانی که بر قبضه شمشير فشرده می‏شد، بر کف دست ديگر انسان‏ها ساييده ‏شد و نگاه اخم‌آلود و غضبناکِ ميدان جنگ به لبخند بشارت‌آفرين صبحگاهی تبديل شد و خداوند، آن را «نعمت» ناميد. اينکه افرادی گسسته از هم و بدون روابط صحيح مدنی و اجتماعی، گرد هم جمع شوند و اوس و خزرجِ دشمن، برادرخوانده يکديگر بشوند، تنها به دست

ديگر آسیب می‌رساند. بسياری از رابطه‌های ناسالم و مفاسد اجتماعی و اخلاقی، نتيجه درست ننهادن پايه روابط اجتماعی در نهاد‌های اجتماعیِ بنيادين مانند کانون خانواده و مدارس ابتدايی و دوستی‏های دوران کودکی است. اگر در کودکی، احترام به انديشه ديگران، محبت و نيکی به همنوعان و صداقت و دوری از دورويی را در ارتباط‏ با ديگران فرا بگيريم، در بزرگسالی، نه به جهالت و سبکسری و خودکامگی کشيده می‏شويم، و نه در پی جنايت و خيانت روان می‏شويم.

به سخن دیگر، ما آن‌قدر در روابط اجتماعی غوطه‌وریم که چون ماهیان اقیانوس، مفهوم آن برایمان چندان محسوس نیست. کافی است چند روز در جنگل یا بیابانی بدون سکنه، یا در زندانی انفرادی گرفتار آییم، آنگاه ارزش روابط اجتماعی و آثار گسترده آن را بر روح و جان خود احساس خواهیم کرد. ما همگی خورشيد را می‏شناسيم و به ارزش وجودی آن آگاه هستيم؛ نور و گرمای زندگی‌بخش آن را با همه تن و گوشت و پوست و استخوان خود احساس می‏کنيم و از فوايد آن به‌خوبی اطلاع داريم. تأثير آن را بر رشد گياهان، سلامت آدميان، پيدايش باران و نابود کردن تباهی‏ها می‏دانيم و با اين‌همه، بسياری از روزها هنگام بيرون آمدن از خانه متوجه آن نمی‏شويم و بسياری از غروب‏ها هنگام بازگشت به خانه، سراغی از او نمی‏گيريم. فقط هنگامی که حرارت نیمروز، ما را به سايه‏ای می‏کشاند، يا صبح سرد و سوزناک و ابری زمستانی، جای خالی آن را به ما می‏نماياند، آنگاه متوجه رابطه خود با
خورشيد می‏شويم. بسياری چيزها در زندگی چنين‌اند؛ تا هستند و به حالت عادی به سر می‏بريم، از آن‌ها غافليم، و چون از ميان می‏روند، به يادشان می‏افتيم. رابطه‏های اجتماعی نیز اين‌گونه‏اند. تصور کنيد از خانه