دسترس بسياری دور است و تنها با چشم دل و بصيرت قلبی و راهنمايی آسمانی می‏توان راه پيمود. نياز به راهنمايی و رهبری کردن از سوی کسی که راه را می‏شناسد و پيروی او از سوی کسانی که مشتاق پيمودن اين راه معنوی و رسيدن به معنای زندگی‏اند، زمینه امامت و اطاعت را می‌نمایاند.

قرآن با توجه به آنکه همه نيازهای اساسی انسان را نگريسته و سپس برای او نسخه پيچيده، در اينجا نيز از آموزه‏هايی نورانی و راهگشا فروگذار نکرده است. قرآن بر اصل اطاعت و فرمان‏پذيری اجتماعی، صحّه گذارده و کسانی را که بايد از آن‌ها پيروی کرد معرفی کرده و کسانی را که نبايد پيروی شوند، تعيين و علت و فايده اطاعت را نيز بيان کرده است. قرآن کريم همچنين عواقب شوم و پيامدهای سوء اطاعت نکردن را گوشزد کرده و زيان‏های آن را گاه نمايانده است. ما ابتدا آياتی را می‏آوريم که به اطاعت و پيروی از اشخاص فرمان داده است و حکمت و فايده آن را نيز بيان می‏کنيم و آنگاه به کسانی که نبايد از آن‌ها اطاعت کرد، می‏پردازيم.

کسانی که بايد از آن‌ها پيروی کرد

گفته شد که در روابط اجتماعی، در موارد متعددی، به ايجاد رابطه پيروی و رهبری، يا فرمان‏دهی و فرمان‏پذيری نیاز داريم. اين رابطه، هم به نياز دنيوی، و هم به نياز اخروی انسان مربوط می‏شود. در اين سوی حيات، سامان‌دهی امر اجتماع برای بهره‏مندی از مواهب زندگی، و در آن سو برای زندگی در نعمت‏های جاودانی. اما نکته اينجاست که برقراری ارتباط‏های اجتماعی ساده نيز به بررسی و آزمايش و سنجش نیاز دارد. ما

قدرت مديريت دارد و کسانی هم هيچ‌يک را ندارند. اداره اين مجموعه و انتظام جامعه اقتضا می‏کند که هر شخص در جايی که متناسب با توانايی اوست قرار گيرد، و چينش متناسب با نيازها و توان افراد صورت گيرد.

نمود اين نياز در جنگ‏هاست. سرباز بدون فرمانده، يارای مقاومت ندارد و يک دسته کم‌شمار سربازان با فرماندهی فرمانده خوب و رشيد، گاه راه را بر يک فوج، سد می‏کنند. اما اين بدان معنا نيست که نياز به مديريت و رهبری، ويژه جنگ باشد. زندگی، صحنه‏ها و عرصه‏های متعدد ديگری دارد که کمتر از جنگ نيستند و بسياری از انسان‏های ديگر، نيازمند راهنمايی، مديريت و رهبری فردی قوي‌تر و مدبرتر از خود هستند. ما آدم‏ها در مصيبت‏های عمومی مانند زلزله، سيل، قحطی و بيماری‏های فراگير، نيازمند رهبری واحد و پيروی همگانی از مبدأ تصميم‏گيری یگانه هستيم. جامعه اگر در اين بحران‏ها، رهبری نشود، کلاف سردرگمی می‏شود و ضربه‏هايی به خود خواهد زد که اگر بزرگ‌تر از آن بلای عمومی نباشد، کوچک‌تر نخواهد بود. در اين حالت‏ها، اگر جامعه از رهبر و پيشوایی فرمان نپذيرد، وضعيت اسفباری حاکم خواهد بود که گاه در صحنه‏هايی کوچک‌تر نيز رخ می‏نمايد. اجرای طرح‏های بزرگ و کوچک ملی، فعاليت‏های عمرانی در شهر و محله و اولويت‏بندی رفع نيازهای اساسی در خانواده، همه نياز به رهبری از يک
سو، و پيروی از سوی ديگر دارند. نيازهای معنوی را هم به موارد پیشین بيفزاييد. اگر زندگی مادی و معمولی بشر، نيازی چنين روشن به رهبری و پيروی دارد، بی‏گمان برای گام برداشتن در مسير ناديده و غيبی، به اين دو عنصر احتياج بيشتری داريم؛ آنجا که کسی قدم ننهاده و جايی که از