او ستمكاران را دوست ندارد» به عفو همراه با اصلاح اشاره کرده است. آيه نخست، «صفح» به معنای گذشت را با صفت «جميل» قيد زده و آيه دوم با افزودن فعل «اصلح» به معنای سامان دادن يا آشتی دادن، در کنار فعل عفو کردن، قیدی ديگر به آن زده است. شايد اگر روايتی در‌اين‌باره نداشتيم، عفو جميل و زيبا را نمی‏توانستيم به‌درستی معنا و تفاوت آن را با عفو معمولی بيان کنیم؛ اما خوشبختانه چند روايت در‌اين‌باره وجود دارند که هم به‌خوبی و زيبايی، آيه را تفسير می‏کنند و هم نتيجه آن را در بهبود روابط اجتماعی ترسيم می‏کنند. امام صادق علیه السلام درباره اين آيه می‏فرمايند: «مقصود از صفح و گذشت زيبا، عفو بدون کيفر و شکوه و گله‌گزاری است»^۱ و امام رضا علیه السلام فرموده است: «يعنی عفوی که نکوهش و سرزنش به همراه نداشته باشد».^۲

تحليل اين سخن، به‌خوبی رابطه عفو را با روابط اجتماعی و تأثیر چگونگی و شکل انجام آن را نشان می‏دهد. ما گاه از شخص درمی‏گذريم، اما او را در دل نمی‏بخشيم و گاه زبان به نکوهش او می‏گشاييم و حتی ممکن است بخشی از مجازات او را عملی کنيم و از بخش ديگری درگذريم. به گفته امام رضا علیه السلام اين عفو است، اما عفو زيبا نيست و البته در بهبود رابطه تأثيراتی دارد، اما تأثيری کامل و چندان ژرف ندارد که طرفين رابطه را دوباره به سوی هم بکشاند و ارتباطی عميق ايجاد کند؛ اما در عفو زيبا، نه تنها بخشی از کيفر را عملی نمی‏سازد، بلکه عفوکننده هيچ‌گاه شخص خطاکار را سرزنش نمی‌کند‏ و گناه او را به زبان نمی‏آورد و او را نکوهش نمی‏کند.

بخشايندگان برنخيزند. آيا نشنيده‏ايد كه خداوند متعال می‏فرمايد: (پس، هر كه ببخشد و آشتی ورزد، مزدش با خداست).

عفو زيبا

گذشت به منزله نيازی هميشگی در روابط اجتماعی، خود دارای جنبه‏ها و مرتبه‏های گوناگون است. روشن است که هرگونه گذشت، در استوارسازی روابط اجتماعی مؤثر است، اما اندازه تأثير آن، در گرو شکل و روش اجرای آن است. گاه عفو و بخشودن ما، تنها اصطکاکِ پيش‌آمده را از ميان می‏برد و رابطه ظاهری را به حالت عادی باز می‏گرداند، اما دلخوری و ناراحتی درونی را به‌طورکلی ريشه‌کن نمی‏کند و دو سوی رابطه، يا يکی از طرفين، هنوز با خود درگيری ذهنی و درونی دارد. گاه عفوی عميق‏تر، دلخوری را نيز می‏زدايد گويی هيچ مشکلی وجود نداشته است؛ و بالاتر از همه، گاه عفو چنان عميق و زيبا می‏شود که رابطه را از آنچه پيش‌تر بوده، استوارتر و ژرف‏تر می‏سازد و کسی که عفو شده و مورد گذشت قرار گرفته، چنان به بند محبت عفوکننده و کمند دوستی او می‏افتد که خود از کرده قبلی‌اش پشيمان می‌شود و همواره و همه جا در صدد جبران آن برمی‌آید و می‌کوشد تا با انجام دادن خدمتی، به محبت و عفو کسی که از او درگذشته، پاسخ درخور دهد. دو آيه از قرآن افزون بر عفو، به گونه‏های آن اشاره کرده‏اند. آيه ۸۵ سوره حجر: (فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ)«بگذر گذشتنی زیبا»، به عفو زيبا اشاره کرده است؛ و آيه ۴۰ سوره شورا: (جَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأصْلَحَ فَأجْرُهُ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ)«جزای هر بدی، بدي‌ای است همانند آن. پس كسی كه عفو كند و آشتی ورزد، مزدش با خداست؛ زيرا