395
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

شده است تا در اثر شنیدن این مطلب، به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله رغبت نشان بدهند. در واقع این روایت، در صدد ایجاد انگیزه برای محبّت‌ورزی در عین توصیه به آن است.

۳. کارکرد تحریک عواطف و احساسات اعتقادی

در برخی از متون وحیانی اعتقادی، گاه به احساسات بنده نسبت به خدا توجّه داده شده است. در این نصوص، عظمت و بزرگی خدا و یا سختی قیامت و مواردی از این دست، به تصویر کشیده شده است. برای نمونه، در مناجاتی از امام هادی علیه السلام آمده است:

۰.إِلَهِی تَاهَتْ أَوْهَامُ الْمُتَوَهِّمِینَ وَ قَصُرَ طَرْفُ الطَّارِفِینَ وَ تَلَاشَتْ أَوْصَافُ الْوَاصِفِینَ وَ اضْمَحَلَّتْ أَقَاوِیلُ الْمُبْطِلِینَ عَنِ الدَّرْکِ لِعَجِیبِ شَأْنِکَ أَوِ الْوُقُوعِ بِالْبُلُوغِ إِلَى عُلُوِّکَ فَأَنْتَ فِی الْمَکَانِ الَّذِی لَا یتَنَاهَى وَ لَمْ تَقَعْ عَلَیکَ عُیونٌ بِإِشَارَةٍ وَ لَا عِبَارَةٍ.۱

۰.خدایا! أوهام متوهّمین در ذات تو، سرگردان و نظرات طارفین قاصر و واله، و اوصاف واصفین. از حقایق صفات کامله تو متلاشى است. و اقوال مبطلین، از ادراک ذات بلند مرتبه تو فرو ریخته و از رسیدن به علوّ مکانت عاجز است؛ زیرا شأن تو بس عظیم و بزرگ است. خدایا! در موضع و محلّی هستی که پایانی ندارد و چشم به هیچ وجه توان اشاره به تو را ندارد و عبارت و بیان ذکر تو نتواند کرد.

در این روایت، به هنگام مناجات با پروردگار، به عظمت مقام الهی و ناتوانی بندگان در توصیف وی اشاره شده است. در واقع با این بیان، در مقابل عظمت خداوند کرنشی از بنده سر می‏زند و به توصیف آن احساس مبادرت می‏ورزد. از این موارد، در ادعیه دینی نمونه‏های بسیاری می‏توان یافت.

1.. شیخ صدوق، التوحيد: ص۶۶.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
394

مکلّف و پای‌بندی او به امور اعتقادی است. در این گونه روایات، توصیه‏هایی برای حفظ ایمان صورت می‏گیرد؛ گاه با امر و نهی، گاه با ترساندن از عذاب و گاه با وعده ثواب. برای نمونه، امام صادق علیه السلام فرمودند:

مَنْ شَبَّهَ اﷲ بِخَلْقِهِ فَهُوَ مُشْرِکٌ وَ مَنْ أَنْکَرَ قُدْرَتَهُ فَهُوَ کَافِر.۱

کسی که خداوند را به خلقش تشبیه نماید، مشرک، و کسی که قدرتش را انکار نماید، کافر است.

در روایت مذکور با بیان مشرک و کافر قلمداد کردن اهل تشبیه و منکران قدرت، انگیزه برای روی آوردن به توحید خالص و رها شدن از اندیشه تفویض نسبت به قدرت الهی، ایجاد شده است و در واقع، به فرد مکلّف توصیه شده است که نگاه توحیدی داشته باشد. در روایتی دیگر که جابر بن عبد اﷲ از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده، می‌خوانیم:

إِنَّ لِکُلِّ نَبِی عَصَبَةً ینْتَمُونَ إِلَیهَا إِلَّا وُلْدَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَأَنَا وَلِیُّهُمْ وَ أَنَا عَصَبَتُهُمْ وَ هُمْ عِتْرَتِی. خُلِقُوا مِنْ طِینَتِی وَ وَیلٌ لِلْمُکَذِّبِینَ بِفَضْلِهِمْ. مَنْ أَحَبَّهُمْ أَحَبَّهُ اﷲ وَ مَنْ أَبْغَضَهُمْ أَبْغَضَهُ اللَّهُ.۲

هر خانواده‏اى از جانب پدر فرزندانشان به آن‌ها نسبت داده مى‏شود، مگر فرزندان فاطمه علیها السلام که من ولىّ آن‌ها و مرکز نژادى ایشان هستم و آن‌ها فرزندان من هستند که از سرشت من خلق شده‏اند. واى بر آن کسانى که فضل و مقام آن‌ها را تکذیب کنند. هر کس آن‌ها را دوست بدارد، خدا او را دوست خواهد داشت و هر که با ایشان دشمنى بورزد، خدا با او دشمنى می‏ورزد.

در این روایت برای تشویق بندگان به محبّت‌ورزی به اهل بیت علیهم السلام، به رابطه دوست‌داران اهل بیت علیهم السلام با خدا و نیز رابطه دشمنانشان با خدا اشاره

1.. شیخ صدوق، التوحيد: ص۷۴.

2.. مجلسى، بحار الأنوار: ج۲۳ ص۱۰۵.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23492
صفحه از 435
پرینت  ارسال به