359
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

پس رویِ خویش را به سوی دین یکتاپرستی فرا دار، در حالی که از همه کیش‏ها روی بر تافته و حق‌گرا باشی، به همان فطرتی که خدا مردم را بر آن آفریده است. آفرینش خدای (فطرت توحید) را دگرگونی نیست. این است دین راست و استوار؛ ولی بیش‌تر مردم نمی‏دانند.

قرآن کریم در این آیه، مردم را به گرایش به دین حنیف دعوت می‏نماید؛ دینی که هیچ کژی و انحرافی در آن دیده نمی‏شود؛ زیرا «حنیف» در مقابل «جنیف» است. کسی را که در حال حرکت، پاهایش به سمت حاشیه و بیرون متوجّه است و به خطر سقوط تهدید می‏شود، «جنیف» گویند. به همین جهت، کسی را که به سوی گناه متمایل است، (مُتَجانِفٍ لِإِثْم)۱ می‌خوانند. امّا «حنیف» آن است که در موقع رفتن، پا را متوجّه وسط راه کند. چنین دینی که هیچ انحرافی در آن یافت نمی‏شود، همان دینی است که انسان بدان مفطور است و با آن خلق شده است.۲

ب ـ آیات تذکّر

در آیات متعدّدی، مسئله تذکّر مطرح شده است. گاه به پیامبر صلی الله علیه و آله لقب «مذکّر» اطلاق شده و گاه پیامبر مأمور به «تذکّر دادن» شده است، مثل این آیات:

(فَذَکِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَکِّرٌ، لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِر).۳

پس تذکّر بده، که تو تنها تذکّر دهنده‌ای، بر آنان مسلّط نیستی.

(وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنينَ).۴

و تذکّر بده، که تذکّر، مؤمنان را سود بخشد.

1.. مائده: آیۀ ۳.

2.. جوادی آملی، «فطرت در آیینۀ قرآن» ص۱۶.

3.. غاشیه: آیۀ ۲۰ ـ ۲۱.

4.. ذاریات: آیۀ ۵۵.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
358

ادلّه وجود فطرت و معرفت‌بخشی آن

برخی خواسته‌اند با اقامه دلیل عقلی و با صرف‌نظر از دلیل نقلی، معرفت فطری به خدا را ثابت کنند. اینان به وجود قوانین جهان شمول۱ و یا دلیل فلسفی تجرّد روح۲، تمسّک کرده‌اند؛ ولی نهایت مطلبی که با این استدلال‏ها ثابت می‏شود، وجود پاره‌ای احساسات و گرایش‌ها و ادراکات مشترک در نهاد انسان‌ها است که این قوانین بر پایه آن‌ها استوار است. ولی نمی‏توان از این امر مشترک چنین استنباط نمود که قضیه «خدا وجود دارد» هم از جمله آن‌ها است و چنین برداشت نمود که با استدلال عقلی، معرفت فطری به خداوند ثابت شده است. به همین جهت، نیاز به ادلّه‏ای است که به طور اختصاصی، وجود معرفت فطری به خداوند را ثابت نماید.

همان طور که در سطرهای قبل گذشت، عمده دلیل بر وجود فطرت و معرفت فطری، وجدان و یافت درونیِ هر انسانی است. همه انسان‏ها بالوجدان خداوند را می‏یابند. علاوه بر این حسّ وجدانی، می‏توان به آیات و روایات دال بر معرفت فطری نیز اشاره نمود. در ادامه به ادلّه قرآنی و رواییِ دال بر معرفت فطری اشاره خواهد شد.

ادلّه قرآنی

در قرآن آیات متعدّدی را می‏توان یافت که به محبث فطرت اشاره دارد. در ادامه از مهم‌ترین آیات مرتبط با فطرت، یاد می‏شود.

الف ـ آیه فطرت

(فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّينِ حَنيفاً فِطْرَتَ اﷲ الَّتی‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْديلَ لِخَلْقِ اﷲ ذلِکَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ).۳

1.. ر.ک : سخنرانی علی اکبر صادقی رشاد با عنوان «فهم فطری متن مقدّس».

2.. موسوی فراز، «فطرت خداجویی و نقش آن در تربیت انسان» ص۴۹ ـ ۵۰.

3.. روم: آیۀ ۳۰.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23480
صفحه از 435
پرینت  ارسال به