261
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

تذکّر: شواهد دال بر صدق گزاره‏های وحيانی، منحصر در اين چند مورد نيست؛ بلکه به اختصار، تنها به چند مورد به عنوان نمونه اشاره شد. به راه‌های ديگری همچون مطابقت با فطرت انسانی نیز می‌توان برای تأیید صدق گزاره‏های وحيانی استناد کرد.

نتیجه: با توجّه به نقدهایی که بر تفاسیر غیر شناختی از گزاره‏های وحیانی اعتقادی وارد شد و با لحاظ کردن ادلّه‏ای که بر معناداری و شناختی بودن گزاره‏های دینی اقامه شد، می‏توان چنین برداشت نمود که وحی، یکی از منابع معرفتی برای انسان است و چشم‌پوشی یا بی‌توجّهی به این منبع مهم، باعث نقص هندسه معرفت بشر خواهد شد. با ادلّه ارائه شده، می‏توان ادلّه نقلیِ حاکی از وحی را نیز منتقل کننده معرفت محسوب کرد و از این جهت نیز در معرفت‌بخشی ثانویه آن‌ها خللی رخ نمی‏دهد.

۴. حافظه

ادلّه نقلی، از جهتی با حافظه ارتباط دارند. نقل قول یا فعل یا تقریر معصوم، در بیش‌تر موارد با تکیه بر حافظه صورت گرفته است. لذا باید درباره این که آیا حافظه منبع معرفت یا منبع توجیه هست یا نه، بحث نمود؛ زیرا در صورت نفی منبعیت حافظه در توجیه، ادلّه نقلی نیز ارزش و اعتبار خود را از دست خواهند داد. به همین جهت باید از این دو لحاظ حافظه را مورد کاوش قرار داد. اگر ثابت شود که حافظه منبع معرفت است، منبع توجیه بودن آن نیز ثابت شده است، ولی اگر در معرفت‌بخش بودن حافظه تشکیک ایجاد شود، باید به صورت جداگانه توجیه‌گر بودنِ حافظه را ثابت نمود.

بر اساس اصطلاح رایج در میان حکمای اسلامی و دیگر فیلسوفان هم‌مشرب آن‌ها، حافظه «خزانه معانی جزئیه» است و فقط آن‌ها را حفظ و نگه‌داری می‏کند، چنان‌که «خزانه صور جزئی» است و صرفاً به حفظ و


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
260

معجزه معمولاً در مواردی اتّفاق می‏افتد که پيامبر امر واقعی را ادّعا می‏کند، ولی شنوندگان چنين امری را واقعی و مطابق با واقع تلقّی نمی‌کنند و نسبت به آن ترديد نشان می‏دهند. به همين جهت، خداوند متعال از طريق اعطای امر خارق‌العاده، حقانيت ادّعای پيامبرش را اثبات می‏نمايد.۱

۲. البتّه می‏توان داده‏های وحيانی را با معرفتِ برآمده از عقل نیز مقايسه کرد و تطابق ميان آن‌ها را شاهد بر صدق گزاره‏های وحيانی دانست. چنان‌که در ابتدای این بحث گذشت، بسیاری از گزاره‏های وحیانی اعتقادی، قابلیت اثبات با دلیل عقلی را دارند. همسویی داده‏های وحیانی اعتقادی با استدلال‏های عقلی را می‌توان بهترين مؤیّد صدق آن‌ها شمرد.

۳. همسويی داده‏های وحيانی با علوم مسلّم تجربی نیز دليل بر صدق گزاره‏های وحيانی است. مثلاً ممکن است در متون دينی، توصيه‏های پزشکی صورت گرفته باشد و اتّفاقاً با علم پزشکی نيز سازگار باشد. اين سازگاری خود، شاهدی بر صدق اين گزاره‏ها و دليلی برای معقوليت تکيه به آن‌ها است.

۴. علاوه بر این‌‌ها، انطباق داده‏های وحيانی با مستندات تاريخی مسلّم را نيز می‌توان يکی از شواهد صدق گزاره‏های وحيانی دانست. در برخی از موارد، متون وحيانی ماجرايی را به تصوير می‏کشند که با متون تاريخی معتبر نيز سازگار و هماهنگ است. در اين صورت، می‏توان هماهنگی مذکور را شاهدی برای صدق گزاره‏های وحيانی شمرد.

۵. یکی دیگر از ادلّه و شواهد صدق گزاره‏های دینی، این است که گاه خبرهایی از آینده می‏دهد و اتّفاقاً این خبرها واقعیت می‏یابد. نمونه‏های این اخبار، در آیات قرآن و روایات اسلامی به وفور یافت می‏شود.۲

1.. ساجدی، «زبان وحی» ص۶۳.

2.. این گونه گزاره‌ها در فرهنگ اسلامی «مغیّبات» خوانده می‌شوند، در کتاب‌هایی با عنوان ملاحم و فتن، گردآوری شده است. (ویراستار)

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23632
صفحه از 435
پرینت  ارسال به