257
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

ادلّه اثبات‌گر معناداری گزاره‏های وحیانی

قبل از پرداختن به ادلّه درون دینی و برون دینی برای اثبات معناداری گزاره‏های وحیانی، به چند نکته باید توجّه نمود:

الف ـ مراد از واقع‌نمایی گزاره‏های دينی، اين است که آن‌ها قابلیت صدق و کذب را دارا باشند، نه آن‌که بالفعل چنین باشد؛ زيرا کذب بالفعل گزاره‏های دينی و وحيانی، مستلزم تناقض در واقع‌نمایی و حجّیت آن‌ها است.۱

ب ـ در هر دینی، گزاره‏های متفاوتی وجود دارد. گاه محکیّ اين گزاره‌ها، واقعیاتی همچون خدا، پیامبر، آخرت، بهشت و جهنّم است. و گاه اين گزاره‏ها بيان‌گر تجارب شخصی و احساسی است. بحث از شناختاری یا غیر شناختاری بودن گزاره‏های دینی، صرفاً در قسم اوّل جاری است و الا در غیر شناختاری بودن قسم دوم، هيچ‏گونه اختلافی وجود ندارد.۲

ج ـ هدف از به کار گيری زبان، انتقال معنا است و به همين جهت، معناداریِ گزاره‏های زبانیِ دین، جزء ضروريات و لوازم اوّليه آن است. از این رو، اثبات معناداریِ گزاره‏های دينی، نيازمند به دليل نيست و صرفاً شواهدی بر آن اقامه می‏شود.۳

د ـ در این نوشتار، سعی بر اثبات شناختاری بودن آن دسته از گزاره‏های دینی و وحیانی اسلامی است که محکیّ آن، یکی از امور اعتقادی است.

با توجّه به نکات ذکر شده، ادلّه‏ای می‏توان اقامه کرد که اوّلاً، اثبات کند گزاره‏های وحیانی مثل قرآن، در صدد حکایت‌گری از امور واقعی‌اند و ورای این گزاره‏ها واقعیتی یافت می‏شود. ثانیاً، علاوه بر چنین قصدی، این هدف تحقّق هم یافته است. به عبارت دیگر، در مرحله اوّل ممکن است گزاره وحیانی

1.. اقتباس از: ساجدی، «زبان وحی» ص۶۱.

2.. اقتباس از: ساجدی، «زبان وحی» ص۶۱ ـ ۶۲.

3.. حسينی شاهرودی و فخّار، «معناداری زبان دين از ديدگاه فراپوزيتويستی» ص۷۶.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
256

د ـ تلقّى اسطوره‏اى

مطابق تفسير اسطوره‏ای از دين، گزاره‏هاى دینى تجلّى عقب ماندگى فرهنگى است. بنابراين، الهیات را باید دیدگاه اسطوره‌وار در باب جهان دانست، و اين گزاره‏ها صرفاً زمانی قابل پذيرش برای شعور عقلایی است که پرداختی جديد آن هم بر اساس معيارهای عقلايی ارائه شود و در غير اين صورت، گزاره‏های دينی بی‌مفهوم خواهند شد.۱

نقد و بررسی: این‌که الهیات مدّ نظر ادیان را  که به نحو مترقّی در دین اسلام ظهور یافته  نمونه تکاملی اسطوره‏های انسان‏های اوّلیه تلقّی کنیم، خطایی نابخشودنی است و صرفاً بر اساس تحلیل‏های مبتنی بر پیش‌داوری، صورت می‏گیرد.

افزون بر این‌، باید خود این نظریه را تحلیل تکامل‌یافته اندیشه‏های عصر جاهلیت در مورد پیامبران به ویژه پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله اسلام دانست؛ با این تفاوت که عرب عصر جاهلی، به سلاح علم آراسته و مسلّح نبود و مقصود خود را به صورت واضح و شفّاف بیان می‏کرد و این تحلیل‌گرانِ معتقد به نظریه اسطوره‌وار از دین، در لباس فیلسوف چنین ادّعای قدیمی را مطرح می‏سازند و اتّفاقاً در قرآن کریم در مقام ردّ همین نظریه، می‏توان به آیاتی دست یافت، همچون:

(يَقُولُ الَّذينَ کَفَرُوا إِنْ هذا إِلاَّ أَساطيرُ الْأَوَّلينَ).۲

کسانی که کفر ورزیدند، می‌گویند: قرآن چيزى جز افسانه پيشينيان نيست.۳

1.. سبحانی، «زبان دين» ص۲۰ ـ ۲۲؛ سالاری راد، «نظریه‏های شناختاری و غیر شناختاری زبان دینی» ص۲۱؛ پيير الستون و ديگران، دين و چشم‏اندازهاى نو: ص۵۸.

2.. انعام: آیۀ ۲۵.

3.. سبحانی، «زبان دين» ص۲۰ ـ ۲۲.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23521
صفحه از 435
پرینت  ارسال به