255
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

انکار نموده‏اند.۱ پس حمل گزاره‏های کلامی بر نظریه سمبلیک، با هیچ شاهد درونی و بیرونی سازگار نیست.

ج ـ شعایر دینی

مطابق این نظریه، نباید از گزاره‏های دینی تفسیری ناظر به واقع و حاکی از خارج ارائه نمود، بلکه باید به تفسیر شعایری و آیینی روی آورد. پیروان این نظریه معتقدند فرد متدیّن وقتی می‏خواهد نیایش و پرستش کند و در این مقام، به خداوند عرض نماید که «تو آسمان و زمین را خلق کرده‌ای»، از جملاتی همچون «خداوند آسمان و زمین را خلق کرده است» بهره می‏گیرد.۲

نقد و بررسی: اوّلاً، ادّعای مذکور ـ بر فرض پذیرفتن آن  عمومیت ندارد و صرفاً در برخی از موارد می‏تواند مصداق داشته باشد. مثلاً در مورد امتناع ابلیس از سجده کردن، هیچ تناسبی میان مضمون آن و بستر نیایش وجود ندارد. ثانیاً، بر فرض که در همه موارد هم عمومیت داشته باشد، چه مانعی دارد که گزاره در عین این‌که ناظر به واقعیت است، برای ستایش خداوند هم به کار رود؟ مثلاً متکلّم با جمله «خدا آفریننده زمین و آسمان است»، در عین این‌که به طور جدّی از این واقعیت خبر می‏دهد، با همین جمله در مقام ستایش خداوند نیز بر می‏آید. ثالثاً، اگر گزاره‏های یاد شده فاقد ویژگی صدق و کذب باشند، پرستش خداوند با الفاظی بی‌معنا صورت گرفته و صرفاً فرد متدیّن لقلقه زبان دارد.۳

1.. سبحانی، «زبان دين» ص۱۶ ـ ۱۹؛ سالاری راد، «نظریه‏های شناختاری و غیر شناختاری زبان دینی» ص۱۸.

2.. سبحانی، «زبان دين» ص۱۹ ـ ۲۰؛ سالاری راد، «نظریه‏های شناختاری و غیر شناختاری زبان دینی» ص۱۹.

3.. سبحانی، «زبان دين» ص۱۹ ـ ۲۰؛ سالاری راد، «نظریه‏های شناختاری و غیر شناختاری زبان دینی» ص۱۹.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
254

برای نمونه، به این آیه بنگرید:

(إِنَّ رَبَّکُمُ اﷲ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فی‏ سِتَّةِ أَیامٍ ثُمَّ اسْتَوى‏ عَلَى الْعَرْشِ یدَبِّرُ الْأَمْرَ ما مِنْ شَفیعٍ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذلِکُمُ اﷲ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَ فَلا تَذَکَّرُون).۱

پروردگار شما خداوندى است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر تخت مستقر گردید و به تدبیر کار پرداخت. هیچ شفاعت کننده‏اى کارى را صورت نمى‏دهد جز به اذن او. این است‏ خداوند، پروردگار شما، پس او را پرستش کنید. آیا متذکّر نمى‏شوید؟!.

خداوند در این آیه با بيان چنين جمله‏ای می‏خواهد معنای لازم این اوصاف را به ما منتقل کند که همان «استيلای او بر عالَم» است. به همين جهت است که از خلقت آسمان‌ها و زمین و پس از آن، درباره تدبیر امر آفرینش سخن گفته است. اگر مقصود جدّى از اين آيه، استیلا بر جهان خلقت نباشد، سخن گفتن از جلوس بر تخت در میان دو امر بزرگ تکوینى، کاملاً بى‏مناسبت ‏خواهد بود. نظریه ابراز سمبلیک را جورج سانتايانا۲ مطرح کرد و بريث ويت‏۳ آن را تقرير نمود.۴

نقد و بررسی: قرآن همانند سایر گزاره‏های دینی، هرگز در مقام معمّاسازی نیست و با زبان مردم با آن‌ها سخن گفته است. پس تا زمانی که قرینه‏ای بر نمادین بودنِ گزاره دینی در قرآن یافت نشود، باید از اصول و قواعد کلّی و عمومی زبان استفاده نمود. علاوه بر این‌که گویندگان گزاره‏های کلامی، نه تنها چنین تفسیری ندارند، بلکه راه‌یابی تخیّلات شاعرانه به حریم وحی را به شدّت

1.. یونس: آیۀ ۳.

2.. George. Santayana.

3.. Breath. Waith.

4.. سبحانی، «زبان دين» ص۱۶ ـ ۱۹؛ سالاری راد، «نظریه‏های شناختاری و غیر شناختاری زبان دینی» ص۱۸.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23625
صفحه از 435
پرینت  ارسال به