197
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

(وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ يُکَذِّبُ بِآياتِنا فَهُمْ يُوزَعُونَ).۱

و آن روز كه از هر امّتى گروهى از كسانى را كه آيات ما را تكذيب كرده‏اند، محشور مى‏گردانيم. پس آنان نگاه داشته مى‏شوند تا همه به هم بپيوندند.

(قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى‏ خُرُوجٍ مِنْ سَبيلٍ).۲

[کافران] مى‏گويند: «پروردگارا! دو بار ما را به مرگ رسانيدى و دو بار ما را زنده گردانيدى. به گناهانمان اعتراف كرديم. پس آيا راه بيرون‏شدنى [از آتش] هست؟».

به اعتقاد وی، این آیات ظهور دارند در این‌که دو نوع حشر برای انسان‏ها وجود دارد: یکی «حشر اکبر» که در روز قیامت رخ خواهد داد؛ زیرا آیه اوّل دلالت دارد که همه مردم در روز قیامت محشور خواهند شد و کسی هم فروگذار نخواهد شد. امّا مطابق مفاد آیات دوم و سوم، در قبال این حشر، حشر دیگری وجود دارد که از آن با نام «حشر الرجعة» یاد شده است که قبل از ورود به قیامت و در دنیا صورت خواهد گرفت. در این حشر، تنها بخشی از مردمان محشور خواهند شد نه همگی آن‌ها؛ زیرا مطابق آیه دوم، در حشر یوم الرجعه از هر گروهی تنها بخشی از آن‌ها برانگیخته می‏شوند، آن‌هایی که آیات الهی را تکذیب کرده‏اند. در آیه سوم نیز خداوند قول ظالمین را نقل می‏کند که در روز قیامت خواهند گفت: (خدایا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده کردی).۳

۱ ـ ۲. کشف استلزامات

گاهی استنباط آموزه‏ای، منوط به کشف استلزامات است. آموزه‏های دینی

1.. نمل: آیۀ ۸۳.

2.. غافر: آیۀ ۱۱.

3.. ر.ک : شيخ مفيد، المسائل السروية: ص۴۷ ـ ۵۲.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
196

صراحت، آموزه بداء را مطرح نکرده است؛ ولی عقل با توجّه به ظواهر الفاظ، چنین آموزه‏ای را از نقل استنباط می‏کند.

۱ ـ ۱ ـ ۲. رجعت

رجعت نیز از فروع اعتقادی است که نفی و اثبات آن، از طریق نقل صورت می‏گیرد و عقل مستقیماً و مستقلّاً منبع معرفتی در آن نیست. برای نمونه، در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است:

۰.لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُؤْمِنْ بِرَجْعَتِنَا.۱

۰.از ما نیست آن کس که به رجعت ما ایمان نداشته باشد.

با این حال، در استنباط این آموزه از متون، باید از عقل کمک گرفت؛ زیرا هرچند در اصل وجود آموزه رجعت، روایاتی از این دست وجود دارد، ولی به تنها برای استنباط این آموزه و در نهایت انتساب آن به دین کفایت نمی‏کند. به همین دلیل، متکلّمان شیعه مثل شیخ مفید، در اثبات رجعت و امکان آن از آیات دیگر نیز کمک می‏گیرند و با توجّه به آیات و روایات و شواهد گوناگون، چنین آموزه‏ای را استخراج می‏کنند.

شیخ مفید با توجّه به ظهور برخی از منابع دینی، آموزه رجعت را استنباط می‏کند، مثل این آیات:

(وَ يَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبالَ وَ تَرَى الْأَرْضَ بارِزَةً وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً).۲

و [ياد كن] روزى را كه كوه‌ها را به حركت در‌ مى‏آوريم و زمين را آشكار [و صاف] مى‏بينى و آنان را گرد مى‏آوريم و هيچ يک را فروگذار نمى‏كنيم.

1.. مجلسى، بحار الأنوار: ج‏۱۰۳ ص۳۲۰.

2.. کهف: آیۀ ۴۷.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23710
صفحه از 435
پرینت  ارسال به