145
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

و هم اوست که در قيامت به همراه پيامبر صلی الله علیه و آله از پلکان منبرى که به خاطر او براى بازگشت [به سوى خدا] نصب شده، بالا مى‏رود و پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر فراترين پله آن و اميرالمؤمنين على علیه السلام يک پله پايين‏تر از ايشان و پيامبران صلی الله علیه و آلهدر پله‏هاى پايين‏تر مى‏نشينند. آن گاه وى فرا خوانده مى‏شود و جامه ديگرى بر او پوشانده مى‏شود.

مطابق این روایت و روایات مشابه، حضرت علی علیه السلام در قیامت از جهت کرامت، در رتبه بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خواهد بود. از طرفی نیز باید توجّه داشت که قیامت محلّ جزا دادن بر اعمال است و رتبه‏بندی در آن جا، به حسب اعمال و مقامات صورت می‏گیرد. پس وقتی حضرت علی علیه السلام از جهت کرامت بر تمام بندگان به غیر از رسول اکرم صلی الله علیه و آله برتری دارد، کشف می‌شود که وی از جهت اعمال و مقام نیز از سایرین افضل و برتر است. با برقراری همین ملازمه، می‏توان به برتری ایشان نسبت به سایر مردم حکم نمود.۱

۲. برهان غایب بر شاهد

همان طور که غزّالی، سیّدجمال‌الدین و شرفی تصریح دارند، «برهان الغائب علی الشاهد» همان امری است که در منطق به آن «تمثیل» می‏گویند.۲ در استدلال‏های مختلف مشاهده می‏شود که وقتی به شیء غایبی دسترسی نیست و می‏خواهند صفت یا حالتی را برای وی اثبات یا نفی کنند، با استفاده از شیء مشاهده‌شده و رابطه آن با صفت یا حالت مذکور، دست به استدلال می‏زنند. به طور مسلّم، میان امر غایب و امر مشاهده شده سنخیت و مناسبت و اشتراکی لحاظ می‏شود و الا بدون وجود امر جامع میان آن‌ها، چنین استدلالی معنا نخواهد داشت.

1.. شيخ مفيد، تفضيل أميرالمؤمنين علیه السلام: ص۳۱.

2.. غزّالى‏، محکّ النّظر: ص۵۹؛ سیّدجمال‌الدين اسدآبادی، التعليقات على شرح العقائد العضدية: ص۳۳۱ و ۶۹؛ شرفى‏، شرح الأساس الکبير: ج۱ ص۲۱۴ ـ ۲۱۵.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
144

به صرف کفر پدر باید گفت وی نیز کافر است و همان‌گونه که پدر به کفرش عذاب می‏شود، فرزند نیز باید معذّب باشد یا خیر؟

عدلیه معتقدند خداوند فرزندان کافر را عذاب نمی‏کند؛ ولی برخی از حشویه و اشاعره معتقدند خداوند آن‌ها را عذاب می‏کند و برای اثبات دیدگاه خود، گاه از نقل استفاده می‏کنند و گاه نیز میان این قضیه و حکم به برده بودن آن‌ها ارتباط برقرار کرده‏اند و با برقراری تلازم میان این دو، حکم به عذاب شدن آن‌ها نموده‏اند. آن‌ها می‏گویند:

اگر در جنگ میان مسلمین و کافران، فرزندان کافران اسیر شوند، حکم برده را دارند و همین، خود کاشف از کافر بودنشان است و الا برده گرفتنِ کسی که کافر نیست، معنا ندارد.۱

۱ ـ ۱۴. اثبات برتری حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بر سایرین

در کلام شیعی، برای اثبات برتری امیرالمؤمنین علیه السلام بر سایر مخلوقات (به جز رسول اکرم صلی الله علیه و آله)، راه‌ها و استدلال‏های مختلفی ارائه شده است. یکی از این استدلال‏ها برقراری تلازم میان برتر بودن ایشان در قیامت از جهت ثواب و کرامت، با برتری ایشان از جهت مقام نسبت به سایرین است. برای اثبات برتری ایشان در قیامت از جهت ثواب و کرامت، به ادلّه نقلی استناد می‏کنند. از جمله به این روایت:

۰.أَنَّهُ يَعْلُو مَعَهُ فِی مَرَاتِبِ الْمِنْبَرِ الْمَنْصُوبِ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لِلْمَآبِ فَيَقْعُدُ الرَّسُولُ صلی الله علیه و آله فِی ذِرْوَتِهِ وَ أَعْلَاهُ وَ يَجْلِسُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ‏ علیه السلام فِی الْمِرْقَاةِ الَّتِی تَلِی الذِّرْوَةَ مِنْهُ وَ يَجْلِسُ الْأَنْبِيَاءُ صلی الله علیه و آله دُونَهُمَا صلی الله علیه و آله وَ أَنَّهُ يُدْعَى صلی الله علیه و آله فَيُکْسَى حُلَّةً أُخْرَى.۲

1.. علامه حلّى، کشف المراد: ص۹۵.

2.. شيخ مفيد، تفضيل أميرالمؤمنين علیه السلام:‏ ص۳۰؛ عسقلانی، لسان المیزان: ج۴ ص۲۶۶؛ حلّی، حسن بن سلیمان، المحتضر: ص۱۵۱.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23497
صفحه از 435
پرینت  ارسال به