109
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

الف ـ دین را باید از کتاب و سنّت استخراج نمود و کتاب و سنّت نیز به این امور پنج‌گانه وابسته‏اند؛ زیرا ثبوت و وجود کتاب و سنّت، رهین اثبات خداوند قادر حکیمی است که فرستادگانی را همراه با کتاب آسمانی برای هدایت مردم و ترساندن از روز رستاخیز برگزیده باشد. بقای چنین دینی نیز در گرو وجود امامان معصومی است که دین را از تغییر و انحراف حفظ کنند.

ب ـ این امور پنج‌گانه جزء مهم‌ترین مسائل علم کلام‌اند و با توجّه به صنعت مجاز در گفتار، نام کل (علم کلام) را بر جزء (این امور پنج گانه) اطلاق کرده‌اند. از طرفی نیز برای علم کلام، اسامی مختلفی وجود دارد که یکی از آن‌ها «اصول دین» است. پس نام‌گذاری این مسائل مهم و با ارزش به اصول دین، با توجّه به خود علم کلام صورت گرفته است.

ج ـ به اتّفاق آرای علمای دینی، صحّت اعمال دینی رهین شناخت این امور پنج‌گانه است. به همین جهت به مسائل مذکور، «اصول دین» گفته می‏شود؛ چون پایه‏های دین محسوب می‏شوند.۱

معنای اصول مذهب

اصول مذهب، اعتقاداتی است که مذهب جعفری و امامیه بر آن پایه‌ریزی شده است و بدون پذیرش این اعتقادات نمی‏توان فردی را داخل در مذهب جعفری دانست و احکام خاصّ منوط به ایمان خاص (همچون جایز بودن اعطای زکات و امکان اقتدا کردن به وی در نماز و…)، بر وی بار نخواهد شد؛ بر خلاف احکامی که تنها بر پایه پذیرش اسلام جاری می‌شوند.۲

نکته اوّل:

پس از روشن شدن مفردات بحث، باید به این نکته تذکّر داده شود که اصطلاح اصول دین، گاه در مقابل فروع دین و احکام به کار می‌رود. در این

1.. علامه حلّى، الباب الحادی عشر مع شرحيه النافع يوم الحشر: ص۷۱.

2.. استرآبادى‏، البراهين القاطعة فی شرح تجريد العقائد الساطعة: ج۱ ص۷۰.

روش‌شناسی استنباط در علم کلام
108

ایمان»،۱ «اصول الدیانات»،۲ «اصول العقائد»،۳ «اصول الاعتقادات»،۴ «اصول الاسلام»۵ و «اصول المعارف الدینیة».۶

علامه حلّی تحت عنوان «فی ما يجب على عامّة المکلّفين من معرفة أصول الدّين»، به این بحث اشاره کرده و فاضل مقداد در شرح این عبارت، به تبیین وجه تسمیه امور پنج‌گانه اعتقادی ـ توحید، عدل، نبوّت، امامت و معاد ـ می‏پردازد و توضیح می‌دهد که به یکی از سه دلیل، به این امور اعتقادی، اصول دین می‏گویند:

1.. علامه حلّى، أجوبة المسائل المُهَنَّائية: ص۱۱۰؛ شهيد اوّل و علامه بياضى‏، أربع رسائل کلامية: ص۲۳۶؛ خواجه نصیر، رسائل: ص۴۶۶؛ همو، قواعد العقائد: ص۱۰۵؛ مرعشى‏، قاضى نور الله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل: ج۲ ص۲۹۴؛ مجلسى، بحار الأنوار: ج۶۵ ص۳۰۱؛ مرکز مصطفى، ‏العقائد الإسلامية: ج۱ ص۲۴؛ شبّر، حقّ اليقين فی معرفة اصول الدين‏: ص۵۱۲.

2.. آمدى، أبکار الأفکار فی اصول الدين: ج۵ ص۱۱۹؛ مرعشى‏، قاضى نور الله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل: ج۲ ص۲۹۴؛ سبحانی، الإنصاف فی مسائل دام فيها الخلاف: ج۳ ص۵۳۱؛ ؛ همو، بحوثٌ فی الملل و النحل: ج۱ ص۲۹۶؛ همو، رسائل و مقالات: ج۵ ص۲۵۶؛ همو، سلسلة المسائل العقائدية: ج۱۰ ص۶۴؛ فخر رازی، تفسير مفاتيح الغيب: ج۱۷ ص۲۸۲؛ خواجوئى‏، جامع الشتات‏: ص۱۵۳؛ مظفّر، دلائل الصدق: ج۴ ص۲۰۸؛ جرجانی، شرح المواقف: ج۸ ص۳۴۴؛ قاضى عبد الجبّار، المغنی فی أبواب التوحيد و العدل: ج۱۴ ص۷؛ حمود، الفوائد البهيّة فی شرح عقائد الإمامية: ج۲ ص۱۸.

3.. جوينى‏، الإرشاد إلى قواطع الأدلّة فی أوّل الاعتقاد: ص۱۴۴؛ کاشف الغطاء، أصل الشيعة و أصولها: ص۸۵؛ حسينى تهرانى‏، امام شناسى: ج۱۴ ص۶۴؛ موسوى شفتى‏، الإمامة: ص۷۸؛ خرّازى‏، بداية المعارف الإلهية فی شرح عقائد الإمامية: ج۱ ص۱۵ و ۱۷؛ ابن جوزى حنبلى‏، دفع شبه التشبيه بأکف التنزيه:‏ ص۲۸؛ فيض کاشانى، ‏رسائل:‏ ص۳۰؛ مازندرانى‏، شرح اصول الکافی: ج۱ ص۵۷؛ مظفّر، عقائد الإمامية: ص۳۲؛ موسوى زنجانى‏، عقائد الإمامية الإثنی عشرية: ج۱ ص۲۷۸؛ حمود، الفوائد البهيّة فی شرح عقائد الإمامية: ج۱ ص۲۲ و ۶۰؛ سبحانی، محاضراتٌ فی الإلهيات:‏ ص۱۷.

4.. حرّ عاملى، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات: ج۱ ص۸۷؛ مرعشى‏، قاضى نور الله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل: ج۱ ص۷۷؛ خرّازى‏، بداية المعارف الإلهية فی شرح عقائد الإمامية: ج۱ ص۱۵؛ مظفّر، عقائد الإمامية: ص۳۲؛ حمود، الفوائد البهيّة فی شرح عقائد الإمامية: ج۱ ص۲۲.

5.. کاشف الغطاء، العقائد الجعفرية: ص۱۰۴؛ سميح دغيم‏، مصطلحات الإمام الفخر الرازی‏: ص۶۳.

6.. طباطبایی، الميزان فى تفسير القرآن: ج۵ ص۳۲۵.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23603
صفحه از 435
پرینت  ارسال به