73
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

در درک جهان پیرامون خویش است. در واقع، ما از طریق حواس است که محیط اطراف خویش را باور می‏کنیم. به اعتقاد معتقدان این نظریه، آنچه در جریان مشاهده کتاب رخ می‏دهد، این است که اشعه‏های نوریِ گسیل شده از سوی کتاب، تأثیرات مهمّی روی شبکیه چشم و برخی از قسمت‏های مغز به جا می‏گذارند. این پدیده باعث می‏شود فرد به مشاهدات خود اعتماد کند. در واقع، چیزی که باعث می‏شود نسبت به وجود کتاب مطمئن شویم، مشاهده آن است.

در این نظریه، طریقه کسب باورهای ادراکی، حائز اهمّیت است. برای مثال، در  مشاهده کتاب، این خود کتاب است که منجر به مشاهده آن می‏شود. دلایل علّی که باعث مشاهده کتاب می‏شوند، آن است که نخست اشعه‏های نوری از سوی کتاب بر شبکیه چشم ساطع می‏شود و بعد اطلاعات حاصل، در مغز مورد پردازش قرار می‏گیرند.

بر اساس باور معتقدان به واقع‏گرایی علّی، در مواقعی که انسان مثلاً به دلیل نوشیدن الکل دچار توهّم است، دیگر کتاب نمی‏تواند علّت ادراک آن از سوی فرد باشد، بلکه در این جا الکل یا داروهایی هستند که باورهای فرد را درباره مشاهداتش شکل می‏دهند. بشر به کمک دیدن، از جهان اطراف خود اطلاعاتی را کسب می‏کند. در این میان، ذهنیات افراد از مسائل مختلف، چندان مهم نیستند. معتقدان به نظریه علّی تصوّر می‏کنند که جهان واقع وجود دارد و چه ادراک بشود و چه ادارک نشود، همچنان به وجود خود ادامه می‏دهد. همچنین، باورهایی که فرد از طریق حواس کسب می‏کند نیز معتبر هستند.۱

گفتار سوم: مقصود اصلی در اعتقادات

یکی از مباحث بسیار مهم و تأثیرگذار در اعتقادات، تعیین مقصود اصلی از

1.. موزر، مولدر و تروت، درآمدی موضوعی بر معرفت‌شناسی معاصر: ص۱۷۳ ـ ۱۷۴؛ حسین‌زاده، پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر: ص۱۴۶ ـ ۱۵۰.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
72

سه دلیل، حجّت شمرده شده و تقلید در اعتقادات با توجّه به نقد و بررسی ادلّه دیدگاه‌های مختلف، جایز دانسته شده است. بر این پایه، باور ظنّی را نیز می‏توان در زمره باور‏های حجّت قرار داد.

در مجموع می‏توان گفت: وثاقت‏گرایی به این مطلب تأکید می‏نماید که باوری می‏تواند عنوان معرفت را به خود بگیرد و حجّت شمره شود که از روش اطمینان‌آوری همچون قطع، یا ظنون خاصّه اعتقادی به وجود آمده باشد.

واقع‏گرایی مستقیم

گروهی از معرفت‌شناسان معتقدند که در ادراکات و تجربه‏های حسّی، خودِ واقعیت محسوس را می‏یابیم، نه صورتی ذهنی یا مفهومی که از آن حکایت می‏کند. چنین دیدگاهی را «واقع‌گرایی مستقیم» می‌نامند و گاهی از آن به «طبیعت‌گروی بنیادین» نیز یاد می‏کنند.۱ از منظر حامیان این دیدگاه، انسان از طریق حواس و تجربه‏های حسّی، به ذات اشیای جهان محسوس و اعیان حسّی دست می‏یابد و بدین گونه، به آن‌ها معرفت پیدا می‏کند. به عنوان مثال، هنگام مشاهده برگ سبز درختان، سیب قرمز رنگ کروی شکل و… خودِ واقعیت محسوس را می‏یابد، نه اشیاء و صورت‏هایی در ذهن.۲ دیدگاه مذکور، در فلسفه اسلامی و غربی با اقبال چندانی رو به رو نشده است.

نظریه علّی

نظریه علّی مدّعی است که وجود مواد فیزیکی در دنیای واقعی، موجب می‏شوند که ما آن‌ها را درک کنیم. در این نظریه آنچه در مرحله نخست فرض گرفته می‏شود، آن است که وظیفه و عملکرد زیستی حواس، کمک کردن به ما

1.. کشفی، «دسته‏بندی نظریه‏های توجیه معرفت شناختی».

2.. کشفی، «دسته‏بندی نظریه‏های توجیه معرفت شناختی»؛ امیری، «توجیه معرفتی آلوین گلدمن و نقد آن»؛ حسین‌زاده، پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر: ص۱۴۶ ـ ۱۵۰.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23640
صفحه از 435
پرینت  ارسال به