397
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

ممکن است مردان در صحّت این حدیث شک نکنند و آن را بپذیرند؛ زیرا از یک جهت، برتری برای جنس مرد ثابت شده است.۱

به هر حال، این مسئله از جهات مختلف می‏تواند جزء مسائل اعتقادی باشد. برای نمونه، از جهت ملاک و میزان اعطای عقل که آیا در اعطای عقل، جنسیت مدخلیت دارد یا خیر؟ نیز از جهت مسئله عدل که آیا این عدالت است که خداوند به حسب جنسیت، به انسان‌ها عقل بدهد و سایر ویژگی‌ها نادیده گرفته شود؟

گاه نیز این تمایلات جنبه قومی و قبیله‏ای دارد. مثلاً در مورد این آیه:

(أَ لَمْ‏ تر کَیفَ ضَرَبَ اﷲ مثلاً کَلِمَةً طَیبَةً کَشَجَرَةٍ طَیبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ… وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ).۲

آیا ندیدى خدا چگونه مَثَل زده؛ سخنى پاک که مانند درختى پاک است که ریشه‏اش استوار و شاخه‏اش در آسمان است؟… و مَثَلِ سخنى ناپاک، چون درختى ناپاک است که از روى زمین کنده شده و قرارى ندارد.

در تفسیر عیّاشی روایت زیر در مقام تفسیر این آیه نقل می‏شود:

عن أبی عبداللّه علیه السلام (ضَرَبَ اﷲ مثلاً کَلِمَةً طَیبَةً کَشَجَرَةٍ طَیبَةٍ) الآیتین، قال: «هذا مثلٌ ضربَهُ اﷲ لأهل بیت نبیِّهِ، و لِمَن عاداهم هو (مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبِیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ).۳

درباره آیه (خدا مَثَل زده است به سخنى پاک که مانند درختى پاک است)، از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «این آیه، مَثَلی است که خداوند در شأن اهل بیت پیامبرش زده است. و برای دشمنانش

1.. با اقتباس از: طباطبایی، منطق فهم حدیث: ص۴۱۸.

2.. ابراهیم: آیۀ ۲۴ ـ ۲۶.

3.. عيّاشى، تفسير العيّاشی: ج۲ ص۲۲۵.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
396

گفتار هشتم: آسیب‌شناسی کاربست ادلّه نقلی در اعتقادات

به کارگیری ادلّه نقلی در اعتقادات، گاه با آسیب‏هایی همراه است؛ زیرا در امور اعتقادی یا به جهت ماهیت خود مسائل اعتقادی (مثل سخت و مشکل بودن برخی از آن‌ها) یا به جهت خصوصیت خود منابع (مثل اشتمال بر متشابه) و یا به جهت انگیزه‏های پژوهشگر (مثل دخالت تمایلات و پیش‌فرض‌ها) مشکلاتی پیش می‏آید و گاهی همین امور موجب پیدایش شکاف در میان مسلمین نیز شده است. پس ضرورت دارد به بخشی از آسیب‏های احتمالی کاربرد ادلّه نقلی در اعتقادات اشاره شود.

۱. اثرپذیری از تمایلات و خواسته‏ها

انسان‏های معمولی و غیر معصوم، خالی از دخالت دادن تمایلات و خواسته‏های درونی خود نیستند. ممکن است در اثر پیروی از هوا و هوس و دخالت دادن خواسته‏های نفسانی، پژوهشگر با تمسّک به حدیثی سعی در اثبات و معقول‌سازی دیدگاه خود نماید تا از این طریق، دیدگاه خود را به معصومین منتسب نماید و موافقت عمومی را کسب نماید.۱

این تمایلات و خواسته‏ها، انواع مختلفی می‏تواند داشته باشد. گاه خواسته‏های جنسی در به کارگیری یا پرهیز از تمسّک به نقل دخالت داده می‏شود؛ مثل نوع نگاه مردان و زنان به خطبه ۸۰ نهج البلاغة که در آن، از زنان به عنوان «نواقص العقول» یاد شده است.

از این خطبه، برداشت‏های متفاوتی صورت گرفته است؛ به‏ گونه‌ای که شاید اکثر زنان جامعه چنین سخنی را نپذیرند و از انتساب آن به امیرمؤمنان علیه السلام خود داری کنند و آن را از احادیث جعلیِ راه‌یافته به مجامع روایی قلمداد کنند و یا دست به تأویل بزنند و بگویند که مقصود، برخی از زنان است. در مقابل،

1.. مسعودی، آسیب‌شناخت حدیث: ص۲۴۲.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23653
صفحه از 435
پرینت  ارسال به