خواسته‌هایش تأمین شده است هر چند صد در صد نیست، امّا به دلیل تصوّر بی نتیجه بودن تلاشش، آنها را ناچیز می‌شمرد و هیچ‌گاه به آنها توجّه نمی‌کند. چنین شخصی پس از این‌که فعالیت خود را چیزی جز ملالت و خستگی ندانست، کم‌کم امیدش از دست می‌رود و دیگر دلیلی برای ادامه آن نمی‌بیند. لذا دچار ناکامی و تنیدگی خواهد شد.

انتظار صد در صدی⇦عدم تطابق نتیجه متوقَّع با نتیجه متوقِّع⇦احساس هدررفت⇦کاهش ارزش فعل و ندیدن نتایج موجود⇦احساس ناکامی

این شخص، مانند کشاورزی است که خیال می‌کند تمام آنچه را که کاشته باید بدون کم و کاست برداشت کند؛ امّا هنگام برداشت متوجّه می‌شود که بخشی از بذرهایی که کاشته بود، به هر دلیل، ثمر نداده است. در این حال، با وجود به بار نشستن بخش دیگری از کاشته‌هایش، به تصوّر این‌که رنج چند ماهه او بی‌حاصل مانده و به هدف نهایی نرسیده است، از کار و تلاش دست می‌کشد و زانوی غم بغل می‌کند و با این کار، تمام دست‌رنج خویش را از بین می‌بَرَد. غافل از آن که از اوّل نباید چنین تصورّی می‌کرد که همه آنچه می‌کارد، نتیجه‌بخش باشد؛ بلکه باید می‌پذیرفت که برخی دانه‌ها، با وجود فراهم بودن همه زمینه‌ها (مانند آب و خاک و...) برای رشد و نمو، باز به دلایل گوناگون، ممکن است به ثمر ننشینند.

بنا بر این، پذیرش این واقعیت که در صحنه عمل ناکامی‌هایی وجود خواهد داشت، عاملی است برای تعدیل نتیجه مورد انتظار (متوقَّع) فرد و تطابق آن با نتیجه محقّق شده (متوقِّع). پیامد مثبت این تطابق، ثمربخش ارزیابی کردن تلاش و فعالیت است. این ارزیابی، حرکت‌آفرین است و شخص را به ادامه تلاش امیدوار می‌سازد؛ چراکه از نتایج موجود راضی است و فعالیت خود را دارای ارزش می‌داند و همین امر، موجب کامیابی و رضایتمندی اوست.

تعدیل نتیجه⇦تطابق نتیجه متوقَّع با نتیجه متوقِّع⇦ثمر بخش بودن فعل⇦رضایت از نتیجه⇦ادامه فعالیت⇦کامیابی

در قرآن کریم در دو مأموریت مختلف، به تعدیل انتظارات افراد پرداخته است. مأموریت اوّل، مخصوص پیامبر صلی الله علیه و اله و همان «رسالت الهی» و تبلیغ دین خداست که نتیجه مورد انتظار در آن، ایمان آوردن همه مردم و به سعادت رسیدن آنان است. مأموریت دوم، یکی از تکالیف مشترک میان ایشان و دیگر مؤمنان، یعنی «جهاد» در

است و در مقابل، مشرک بودن شما ـ که به نظر من بالاترین گناه و فساد است ـ، به حال من ضرر ندارد و شما خود مسئول آن هستید و من نمی‌توانم شما را به تصدیق و قبول آن، مجبور کنم.

در جمع‌بندی آیاتی که در موقعیت‌های سه‌گانه پیش بیان شد، به این نتیجه می‌رسیم که تعدیل وظیفه از طریق یادآوری محدوده و گستره آن، از جمله روش‌های تقویتی است که مانع از دشوارتر شدن بار مسؤلیت می‌شود.

۲. تقویت «نتیجه‌ ـ ‌تعدیلی»

مراد از این روش، کمک به ایجاد توازن میان نتایج مورد انتظار فرد و نتایج محقّق شده در صحنه عمل است تا از احساس هدررفت زحمات و بی‌ارزش دانستن کار، رهایی یابد. در تقویت وظیفه‌گرا منشأ نگرانی و تنیدگی، احساس کوتاهی در وظیفه بود که به خاطر عدم توجّه به محدوده مأموریت و احساس تعهّد بیش از حد به وجود می‌آمد. لذا با توجّه‌دهی و یادآوری دایره فعالیت فرد، این تنیدگی مهار می‌شد؛ امّا گاه ممکن است فردی با وجود شناخت و اطلاع کافی از گستره مأموریتش، باز به دلیل هَدَر رفتن زحماتش و عدم هم‌خوانی سعی و تلاشش با نتیجه به دست آمده، دچار افسوس و ناراحتی شود؛ چرا که با خود می‌گوید: «من در انجام دادن مأموریتم کوتاهی نکردم و وظیفه‌ام را کاملاً به انجام رساندم. پس چرا باز به آنچه می‌خواستم دست نیافتم؟ پس معلوم می‌شود تمام رنج‌هایم بیهوده بوده‌اند!». چنین احساسی، خود عاملی است برای تنیدگی و افزایش فشار روانی.

به عبارت دیگر، اگر انسان در انجام دادن وظیفه خود انتظار «موفّقیت صد در صد» داشته باشد، ولی توقّع او در خارج به طور کامل تأمین نگردد، بلکه به بخشی از هدفش دست یابد، طبیعتاً ارزیابی وی از فعالیتش، این خواهد بود که لااقل بخشی از زحماتش هدر رفته و کاری بیهوده و بی‌ثمر انجام داده است. به دنبال احساس بی فایده بودن تلاش، ارزش عمل نیز در نزد او کاهش پیدا می‌کند و از ادامه دادن آن، مأیوس می‌شود.

افزون بر بی‌ارزش یا کم‌ارزش شدن عمل نزد فرد، پیامد دیگر چنین احساسی، به حساب نیاوردن نتایج موجود خواهد بود؛ چرا که فرض بر این است که بخشی از